In juni 1905 brak op de Potemkin, een pantserkruiser van de Russische keizerlijke marine, een muiterij los waarbij verscheidene doden vielen. De opstand werd enkele jaren daarna in opdracht van het bolsjewistisch regime door de Sovjetrussische filmregisseur Sergei Eisenstein (1898-1948) op emblematische wijze in beeld gebracht. Een relaas van de gebeurtenissen:
De aanzet tot de revolte
Ook onder de matrozen van de Russische vloot heerste al geruime tijd grote ontevredenheid. De strenge discipline en vooral de opeenvolgende nederlagen na confrontaties met de Japanse keizerlijke marine, wekte bij vele manschappen frustraties en wrevel op.
Het Potemkin-incident
De Potemkin was met zijn lengte van meer dan honderd meter en zevenhonderd koppige bemanning één van de paradepaardjes van de Zwarte Zeevloot. In juni 1905 lag het schip voor anker ter hoogte van Tendra aan de Oekraïense kust om proviand in te slaan. Toen een partij vlees aan boord werd gebracht bemerkte één van de bemanningsleden dat het vlees krioelde van de maden. Het gerucht verspreidde zich als een lopend vuurtje en toen er ’s avonds borsjtsj werd opgediend waarin een deel van het vlees was verwerkt, weigerde de bemanning de soep op te eten. De scheepsarts en de kapitein werden er bijgehaald maar deze deden het verhaal af als pure nonsens. De bemanning bleef echter halsstarrig weigeren de borsjtsj op te eten. Toen enkele officieren dreigden de onruststokers te executeren, escaleerde de situatie volledig. De matrozen kwamen in opstand en maakten zich gewapenderhand meester van het schip. De kapitein en verscheidene andere officieren werden gedood en hun lijken overboord gegooid. Daarop besloten de muiters koers te zetten naar hun thuishaven Odessa waar ze op de steun van de inwoners konden rekenen.
Het verdere verhaal
De dag daarna bereikte de Potemkin Odessa. De stad bleek al enige tijd het toneel te zijn van hevige rellen tegen het tsaristisch regime. Daags voordien had de militaire gouverneur er de krijgswet afgekondigd en het garderegiment kozakken opdracht gegeven alle protestbetogingen en samenscholingen hardhandig neer te slaan. Aan boord van de Potemkin rees er bij de muiters verdeeldheid over de vraag of men al dan niet tussenbeide moest komen. Uiteindelijk besloten de matrozen uit vrees burgerslachtoffers te maken om niet in te grijpen en de stad niet te beschieten. Die beslissing zou zware gevolgen hebben want kort daarna richtten de kozakken tijdens een massabetoging een ware slachting aan onder de inwoners.
Inmiddels had de admiraliteit in Sebastopol weet gekregen van de revolte op de Potemkin. Toen een eskader slagschepen de baai van Odessa binnenvoer om een einde te maken aan de muiterij verkoos de bemanning van de Potemkin het anker te lichten en de steven te wenden naar de Roemeense havenstad Constanţa waar ze hoopten asiel te verkrijgen. De Roemeense autoriteiten waren aanvankelijk niet erg opgetogen met de komst van de muiters. Pas na tussenkomst van de Roemeense koning Carol I werd hen toestemming verleend om zich in de stad te vestigen.
Toen in 1917 bij het uitbreken van de Russische revolutie tsaar Nicolaas II werd afgezet en de bolsjewieken de macht overnamen, keerden de meeste muiters terug naar Rusland waar ze als helden werden onthaald. Later zou het Sovjetbewind handig gebruik maken van Sergei Eisensteins verfilming van het bloedbad in Odessa en de muiterij op de Potemkin om dit als propaganda-instrument op te voeren bij de verspreiding van hun ideologie.
DVD: Propagandafilm over de muiterij
