Perzen op de Krim?

De Griekse onderzoeker Herodotos vertelt dat de Perzische koning Darius I de Grote in 513 v.Chr. probeerde de Skythen te onderwerpen, het door de Griekse auteur als nomaden getypeerde volk dat destijds leefde in wat nu Oekraïne heet. Komend vanuit Azië stak de expeditie de Bosporus en de Donau over, maar ze slaagde er niet in contact te maken met de steeds verder terugwijkende nomaden en keerde onverrichter zake terug. Althans, zo vertelt Herodotos het en één ding staat vast: zijn verslag is ongeloofwaardig.

Zijn beschrijving van de Skythische gewoontes is niet onjuist, maar hij overdrijft voortdurend hun barbaarse karakter. Veel erger is dat wat hij over de eigenlijke campagne schrijft, van de clichés aan elkaar hangt. Het lijkt erop dat hij wist dat er iets was gebeurd en verzon wat er gebeurd had moeten zijn. Daarbij speelde systeemdwang een rol: de grote Perzische koning Xerxes was, naar de zin van de goden, te machtig geworden en daarom ten onder gegaan toen hij had geprobeerd Griekenland te onderwerpen – en dus moesten ook andere te machtige vorsten ten onder gaan. De eerste Perzische koning, Cyrus de Grote, zou zijn gesneuveld in Oezbekistan, diens zoon Kambyses zou een leger hebben verloren in de Egyptische woestijn. De machtige Lydische koning Kroisos zou zijn hand hebben overspeeld, met koning Kleomenes van Sparta ging het ook niet al te best. En dus moest Darius tegen de Skythen in de problemen komen.

So far so good. Van sommige van deze verhalen weten we dat ze zijn verzonnen. De Griekse auteur Xenofon weet dat Cyrus in bed overleed en dat lijkt bevestigd door het spijkerschriftmateriaal, dat een regentschap van zijn zoon zou kunnen documenteren. Kambyses’ verloren leger wordt weliswaar elke vijf jaar teruggevonden in de woestijn, maar dat is zoiets als het Monster van Loch Ness: de claims kloppen nooit. Vandaar dat eigenlijk iedereen dacht dat Darius nooit veel heeft gedaan daar benoorden de Donau. Hij zal er zijn geweest, maar veel kan het niet hebben voorgesteld.

Fanagoria

Dachten we. Vandaag is er echter het bericht dat in Fanagoria, op de Krim, een inscriptie in Perzisch spijkerschrift is ontdekt, die Darius vermeldt. U leest het hier; soortgelijke inscripties daar. Als dit klopt, is het groot nieuws en zullen historici anders moeten gaan denken over Darius’ rijk en zullen classici hun beeld van Herodotos moeten herijken.

Even wat waarschuwingen. Eén, het is Rusland/Oekraïne. Er kan een politiek aspect zijn, al herken ik dat zo snel niet. Onderschat overigens de archeologen niet in de voormalige Sovjet-Unie. Twee, de tekst is incompleet, slechts 10-15% is over. Van de andere kant: een tekst in Perzisch spijkerschrift, zelfs als de naam “Darius” ontbreekt, bewijst substantiële aanwezigheid en dat is werkelijk nieuws. Drie, het geciteerde artikel bevat een mededeling die niet lijkt te kloppen, namelijk dat de inscriptie

“evidently [is] devoted to the crushing of the Ionian revolt”.

Dat kan niet: Darius was hier in rond 513 en de opstand in kwestie duurde van 499 tot 493. De Grieken in Darius’ leger zouden later wel een rol spelen bij die opstand, maar dat maakt nog niet dat de inscriptie daarop betrekking heeft. Ik houd het op een verkeerd geciteerde onderzoeker.

Vier, de aan het einde van het artikel genoemde theorie dat de inscriptie komt uit Milete en later naar de Krim is overgebracht, is bepaald niet ondenkbaar. Het roept wel de vraag op waarom mensen een Perzische steen uit Milete naar de Krim hebben gebracht. Het pleit voor de opgravers dat ze de moeite nemen argumenten te noemen voor een minder spectaculaire interpretatie dan “Darius was tóch op de Krim”, zelfs als die minder spectaculaire interpretatie méér vragen oproept. Dat duidt erop dat ze alle opties open willen houden en dat geeft vertrouwen.

Kortom, ik neig ernaar dit bericht het voordeel van de twijfel te geven, maar de twijfel is er nog wel. Wordt vervolgd, hoop ik.

~ Jona Lendering

Meer berichten over De Krim
Overzicht van boeken over de oudheid