Ronald Frisart
Slechts één ronde had Prabowo Subianto op 14 februari 2024 nodig om te worden gekozen tot achtste president van Indonesië. Actueel-politiek valt daarover van alles te zeggen, maar dat valt buiten het kader van deze website. Voor Historiek wél passend is een blik op het verleden van de nieuwe president die in oktober zal worden beëdigd. Dat is een geschiedenis met zeer duistere plekken.
Daags na de stembusgang is het nog wachten op de officiële uitslag. Maar Prabowo’s voorsprong is blijkens voorlopige tellingen (‘quick counts’) zo groot dat hem de zege in slechts één stemronde, waarvoor minimaal 50 procent van de stemmen nodig is, niet meer kan ontgaan. In de voorlopige tellingen staat hij op 58 à 59 procent. Zijn concurrenten Anies Baswedan (rond 25 procent) en Ganjar Pranowo (16 à 17 procent) komen zelfs niet in de buurt.
Vader Sumitro
Prabowo Subianto Djojohadikusumo (72) is niet van de straat. Zijn vader, Sumitro Djojohadikusumo (1917-2001), was een van Indonesië’s bekendste economen. Geboren in een familie van lage Javaanse adel studeerde Sumitro in Rotterdam aan de Economische Hogeschool. In 1947 trouwde hij in Utrecht met de uit de Minahassa (Noord-Sulawesi) afkomstige Dora Marie Sigar (1921-2008). Het paar kreeg vier kinderen, onder wie dus Prabowo.
In Indonesië worden mensen overigens vaak kortheidshalve met hun eerste naam aangeduid. Een deel van de Indonesiërs heeft verder maar één naam. Het land kent geen vast systeem van voor- en achternaam. Vandaar dat de hoofdpersoon van dit verhaal hieronder verder Prabowo wordt genoemd.
Toen het leger de rebellie de kop had ingedrukt, week Sumitro met zijn gezin uit naar het buitenland. Maar na de machtsgreep van generaal Soeharto kon hij naar Indonesië terugkeren. Van 1968 tot 1978 vervulde hij vervolgens diverse ministerschappen. Sumitro behoorde tot de groep economen die Soeharto’s Orde Baru (Nieuwe Orde) van een succesvol economisch beleid voorzag.
Opleiding
Door het verblijf van het gezin in het buitenland kon zoon Prabowo na terugkeer in zijn geboorteland (hij was op 17 oktober 1951 geboren in Jakarta) aanvankelijk bepaald niet foutloos Indonesisch schrijven, aldus Ken Conboy in het boek Kopassus. Inside Indonesia’s Special Forces. In 1974 voltooide Prabowo zijn opleiding aan de Militaire Academie in Magelang (Midden-Java). Zijn militaire loopbaan bracht hij grotendeels door bij de ‘rode baretten’ van het elitekorps Kopassus (Komando Pasukan Khusus, Commando Speciale Troepen). De langste tijd was hij er officier, in de jaren 1995-1998 zelfs commandant. Begin 1998 werd hij bevelhebber van Kostrad, de Strategische Reserve. Later dat jaar volgde zijn aanstelling als commandant van de Staf- en Commandoschool van de Strijdkrachten in Bandung.
Politiek
Begin 2008 stichtten geestverwanten van Prabowo de politieke partij Gerindra (Gerakan Indonesia Raya, Beweging Groot-Indonesië). Het volgende jaar veroverde deze 26 van de 560 parlementszetels. Bij de presidentsverkiezingen, eveneens in 2009, verloren presidentskandidaat Megawati Soekarnoputri en haar vice-presidentskandidaat Prabowo echter ruimschoots van zittend president (en oud-generaal) Susilo Bambang Yudhoyono en diens ‘running mate’ Boediono.
In 2014 probeerde Prabowo zelf president te worden, maar moest hij het afleggen tegen Joko Widodo (in de volksmond Jokowi). In 2019 mislukte ook Prabowo’s tweede poging, Jokowi werd herkozen. Beide keren beweerde de verslagen oud-militair dat stembusfraude in het spel was. En beide keren verwees het Constitutionele Hof die bewering naar de prullenbak. Maar nu is voor Prabowo de derde poging dus scheepsrecht gebleken. Hij wordt de volgende president van Indonesië, met aan zijn zijde Jokowi’s oudste zoon, Gibran Rakabuming Raka, die vice-president wordt.
Beschuldigingen
Daarmee heeft Indonesië zeer binnenkort een president aan wie veel negatiefs kleeft op het gebied van de mensenrechten. Hem is aangewreven dat hij die in de jaren zeventig en tachtig schond als militair op Oost-Timor. Verder werd en wordt hij verantwoordelijk gehouden voor de verdwijning en marteling van pro-democratische activisten in 1997 en 1998. Van hen werden er negen weer vrijgelaten, van dertien is nooit meer iets vernomen. Ook is Prabowo ervan beticht dat hij in mei 1998, kort voor het aftreden van president Soeharto, grootschalige ongeregeldheden heeft aangemoedigd in Jakarta en elders. Prabowo’s persoonlijke agenda daarbij zou zijn geweest zijn rivaal generaal Wiranto, op dat moment commandant van alle Indonesische strijdkrachten, en/of president Soeharto ten val te brengen.
Rellen
De meeste van die aantijgingen heeft Prabowo altijd ontkend. Laten we eerst kijken naar de rellen in mei 1998 waartoe hij (mede) zou hebben aangezet. Prabowo was sinds maart dat jaar commandant van Kostrad, de zeer belangrijke Strategische Reserve van het leger.
Erg stroef waren in die tijd de verhoudingen met zijn schoonfamilie (Prabowo was in 1983 getrouwd met de jongste dochter van Soeharto, Siti Hediati Harijadi alias Titiek, na Soeharto’s aftreden zijn ze in 1998 gescheiden). Daarover valt te lezen in een zeer nauwkeurige reconstructie die het blad Asiaweek in maart 2000 publiceerde over de verdenkingen jegens Prabowo in die crisistijd.
En ongeregeldheden kwamen er, met meer dan duizend doden als gevolg. Menigtes stortten zich plunderend en brand stichtend op supermarkten en luxe ‘shopping malls’, etnische Chinezen en hun zaken kregen het zwaar te verduren, tienduizenden studenten trokken de straat op om Soeharto’s aftreden te eisen en het parlementsgebouw werd bezet. Flinke delen van hoofdstad Jakarta leken wel een slagveld. Als correspondent voor de Geassocieerde Pers Diensten (GPD, samenwerkingsverband van regionale dagbladen in Nederland) zag ik in die dagen bijvoorbeeld een grote container staan bij een uitgebrande shopping mall. Er staken verkoolde ledematen uit van mensen die door brand in het winkelcentrum ingesloten waren geraakt.
Maar was Prabowo (mede)aanstichter van al dat geweld? In 2000 liet Asiaweek vrij overtuigend zien dat dat onwaarschijnlijk is. Niet zozeer omdat Prabowo zelf die verantwoordelijkheid verre van zich wierp, wel omdat zo’n aanstichtersrol niet zo logisch zou zijn. Soeharto had in maart 1998 Bacharuddin Jusuf Habibie (1936-2019) benoemd tot vice-president. Met hem kon Prabowo het uitstekend vinden. Habibie had hem de hoogste militaire post in het vooruitzicht gesteld. Ook zonder rellen waren Soeharto’s dagen als president wel geteld, Habibie zou hem dan opvolgen en Prabowo mocht dan rekenen op de beloofde promotie.
Oost-Timor
Op 21 mei trad Soeharto inderdaad af en werd Habibie president. In plaats van promotie wachtte Prabowo echter een domper. Maar eerst iets anders: zijn rol in Oost-Timor. Indonesische troepen bezetten die voormalige Portugese kolonie kort nadat deze zich in 1975 onafhankelijk had verklaard. De militaire bezetting ging gepaard met veel bloedvergieten en duurde tot 1999, toen de Verenigde Naties het bestuur tijdelijk in handen namen, waarna het landje als Timor-Leste in 2002 onafhankelijk werd.
Dat Prabowo een fikse rol speelde bij Indonesische militaire wandaden in Oost-Timor in de jaren zeventig, tachtig en negentig is onder meer vastgelegd in het zeer omvangrijke rapport ‘Chega!’ (Nooit meer!), dat is samengesteld door de internationaal ondersteunde Oost-Timorese waarheids- en verzoeningscommissie CAVR (Comissao de Acolhimento, Verdade e Reconciliacao), die in de jaren 2001-2005 onderzoek deed.
Pat Walsh, Australiër en adviseur van de CAVR, vatte eind 2023 nog eens samen wat Parabowo inzake Oost-Timor wordt aangewreven. Zo commandeerde hij de eenheid die in 1978 de Oost-Timorese president Nicolau Lobato zodanig verwondde dat hij doodbloedde. In 1983 werden door onder meer Prabowo’s manschappen meer dan vijfhonderd burgers over de kling gejaagd in het gebied rond het dorpje Kraras. Eind dat jaar werd hij gepromoveerd van kapitein tot majoor, een hoge rang voor een tweeëndertigjarige. Verder wordt Prabowo in verband gebracht met de roof en ontvoering naar Indonesië van Oost-Timorese kinderen. In de hele bezettingsperiode 1975-1999 ging het om ruim vierduizend kinderen. Tot slot vermeldde Walsh Prabowo’s rol bij de werving, organisatie en training van Oost-Timorese milities die in opdracht van de Indonesiërs hun eigen landgenoten terroriseerden.
Voor al deze zaken is Prabowo nooit berecht en zijn verantwoordelijkheid heeft hij altijd ontkend. Zo zei Prabowo in 2009 tegen een radioverslaggever van het Australische ABC News:
Het concept van milities, van plaatselijke zelfverdedigingstroepen is al heel oud. Het is onderdeel van het Indonesische nationale verdedigingsconcept. (…) Ik heb dus niets gecreëerd, het was onderdeel van onze nationale doctrine.
Daartegenover stelt Walsh: “Plaatselijke mensen worden gerekruteerd en omgekocht om Kopassus’ vuile werk te doen en, indien nodig, de schuld op zich te nemen”. Hoe dan ook hebben drie Amerikaanse presidenten (Carter, Bush en Obama) Prabowo wegens verdenkingen van misdaden in Oost-Timor de toegang tot de Verenigde Staten ontzegd. Hij was daar pas weer welkom onder Trump, nadat de Indonesische president Joko Widodo hem in 2019 had benoemd tot minister van defensie.
Kidnapping en marteling van activisten
Naar Prabowo als de verantwoordelijke militaire commandant wezen ook velen in verband met de kidnapping, gevangenhouding en marteling van democratische activisten in 1997 en 1998, dus in de laatste, door tal van crises getekende periode van Soeharto’s presidentschap. Negen in februari en maart 1998 verdwenen activisten doken levend weer op, één werd dood aangetroffen en van dertien andere, verdwenen van april 1997 tot en met mei 1998, is nooit meer iets vernomen.
De eerste vrijgelaten activist die over zijn ervaringen vertelde, was Pius Lustrilanang, destijds dertig jaar oud, Dat was in april 1998. Eerst getuigde hij achter gesloten deuren bij de officiële Indonesische mensenrechtencommissie, vervolgens vloog hij op uitnodiging van Amnesty International naar Amsterdam om bij te komen en zich veilig te weten.
In het vliegtuig naar Singapore en op de Singaporese luchthaven Changi sprak ik met hem. Twee maanden was hij gevangen gehouden, de eerste twee dagen was hij gemarteld.
Ze sloegen en schopten me. En ze gaven me elektrische schokken. Op mijn armen, mijn benen en mijn buik. De stroomstoten op mijn buik waren het pijnlijkst. (…) Op een gegeven moment lieten ze een grote bak vol water lopen. Ze drukten mijn hoofd onder water en zetten dan hun schoenen in m’n nek. Keer op keer. Toen dacht ik echt: dit overleef ik niet, nu gaan ze me vermoorden.
Nadat Soeharto op 21 mei 1998 het presidentschap aan Habibie had overgedragen, kreeg Prabowo niet de promotie tot hoogste ABRI-commandant waarop hij had gerekend. In plaats daarvan moest hij verschijnen voor een militaire ereraad. Hem werd vooral verweten dat hij met de ontvoering van democratische activisten zijn boekje te buiten was gegaan. Prabowo stelde daar tegenover dat hij zich steeds had gehouden aan bevelen van zijn meerderen – eerste ABRI-bevelhebber Feisal Tanjung, daarna diens opvolger Wiranto. Eind van het liedje was dat Prabowo uit het leger werd ontslagen.
Voor de ontvoering van de negen activisten die het er levend afbrachten, heeft hij destijds erkend verantwoordelijk te zijn geweest. Bevel om te martelen zei hij nooit te hebben gegeven. Prabowo’s broer Hashim gaf er in 2009 tegenover het Australische ABC News een bijzondere draai aan.
Ik denk dat het voor hem het makkelijkst was geweest ze (de negen overlevende activisten, red.) te laten elimineren en het feit dat hij ze niet elimineerde bewijst, denk ik, dat hij niet de mensenrechtenschender is die mensen zeggen dat hij is.
Waarom de drie zo handelden, is onderwerp geweest van veel speculaties. Sommigen opperden dat mogelijk sprake was van het Stockholm-syndroom, het psychologische verschijnsel waarbij een soort band ontstaat tussen gegijzelde en gijzelnemer. Anderen meenden dat het trio is afgekocht – in Indonesië inderdaad geen ongewoon verschijnsel. Zelf hebben de drie dat allemaal tegengesproken. Prabowo heeft zijn verantwoordelijkheid erkend en zich tegenover ons verontschuldigd, dus werd het tijd om verder te gaan, stelden ze.
Gepubliceerd op 15 februari 2024
