Relikwieën van de Drie Koningen

In de Dom van Keulen worden de vermeende stoffelijk resten van de Wijzen uit het Oosten bewaard. De Drie Wijzen (vaak onterecht de Drie Koningen genoemd) bezochten Jezus volgens een verhaal in de Bijbel na diens geboorte in Bethlehem.

In de Bijbel wordt niet veel geschreven over de Drie Wijzen. Alleen in het evangelie van Mattheüs wordt melding gemaakt van hun komst naar Bethlehem. De Drie Wijzen zijn onlosmakelijk met het kerstverhaal verbonden. Op 6 januari wordt volgens de christelijke traditie Driekoningen gevierd. In het tweede hoofdstuk van Mattheüs wordt het volgende over deze ‘Drie Koningen’ geschreven:

“Toen Jesus nu geboren was te Bethlehem van Juda in de dagen van koning Herodes, zie, toen kwamen er Wijzen uit het oosten te Jerusalem. Ze zeiden: Waar is de Koning der Joden, die zo juist geboren moet zijn? Want we hebben zijn ster in het oosten gezien, en zijn gekomen, om Hem te aanbidden.” Petrus Canisiusbijbel

Toen koning Herodes hoorde over deze Koning der Joden zou hij de wijzen uit het oosten hebben ontboden. Na hen ondervraagd te hebben beval hij hen naar Bethlehem te gaan en daar zorgvuldig navraag te doen naar het pasgeboren kind. Zodra ze het kind bezocht hadden, moesten ze terugkeren naar Herodes om verslag uit te brengen. Het vervolg wordt vanaf Mattheüs 2 vers 9 beschreven:

“Toen ze den koning hadden aangehoord, gingen ze heen. En zie, de ster, die ze in het oosten hadden gezien, ging voor hen uit, totdat ze kwam boven de plaats, waar het Kind was, en daar bleef staan. Toen ze de ster zagen, waren ze buitengewoon verheugd. En toen ze het huis waren binnengetreden, vonden ze het Kind met zijn moeder Maria; ze vielen ter aarde neer, en aanbaden Het. Ze openden hun schatten, en boden Het geschenken aan: goud, wierook en mirre. En daar ze in een droom waren gewaarschuwd, om niet naar Herodes terug te keren, vertrokken ze langs een andere weg naar hun land.” Petrus Canisiusbijbel

Omdat de wijzen drie geschenken gaven, ging men er later van uit dat er ook drie wijzen (of drie koningen) waren. In de tekst zelf wordt echter geen aantal genoemd. Binnen het westers christendom werden deze drie wijzen bekend onder de namen Caspar, Melchior en Balthasar. Later zouden deze drie koningen volgens een legende gedoopt zijn door Thomas, een van Jezus’ twaalf apostelen. In de kunst vertegenwoordigen de Drie Wijzen vaak de continenten Europa, Azië en Afrika en de verschillende leeftijden van de man. Caspar wordt dan voorgesteld als een 20-jarige man uit Azië, Balthasar als een 40-jarige Afrikaan en Melchior als 60-jarige Europeaan.

Over de Drie Wijzen is eigenlijk niets met zekerheid te zeggen. Ontdekkingsreiziger Marco Polo (1254-1324) beweerde in de dertiende eeuw de originele graven van de wijzen te hebben gezien in Saveh, een Perzische stad ten zuiden van Teheran. Of dit serieus genomen moet worden is echter, zoals bij wel meer van Marco Polo’s beweringen, zeer de vraag.

Relikwieën van de Drie Wijzen

Sint-Helena van Constantinopel (ca. 248-329), de moeder van de Romeinse keizer Constantijn de Grote, bekeerde zich in het jaar 312 tot het christendom. Enkele jaren later reisde ze door Palestina waar ze verschillende heilige plaatsen bezocht. In Bethlehem liet ze op de plek waar Jezus zou zijn geboren een kerk bouwen. Volgens de overlevering nam Sint-Helena verschillende heilige voorwerpen vanuit Palestina mee om die vervolgens over te brengen naar Rome en Constantinopel. Zo zou ze onder meer de Scala Santa naar Rome hebben gebracht. Volgens verschillende legendarische middeleeuwse getuigenissen zou Jezus deze zogenaamde heilige trap na zijn geseling door Pilatus hebben moeten beklimmen om zich te tonen aan het volk.

Helena bracht daarnaast de vermeende stoffelijke resten van de Drie Wijzen over naar Constantinopel. In het jaar 344 werden deze relieken aan de stad Milaan geschonken. Eeuwenlang bevonden de relieken zich in die stad. Ze werden er lange tijd vereerd maar raakten na enige tijd in de vergetelheid. De Milanezen verborgen de relieken uit angst voor binnenvallende Goten en Hunnen onder de grond van een kerk. Pas halverwege de twaalfde eeuw doken de relieken weer op. Al snel moesten ze weer verstopt worden. De stad werd namelijk belegerd door keizer Frederik Barbarossa. De relieken kregen een plek in de klokkentoren van de San Giorgio al Palazzo. De stad werd in 1162 ingenomen door Frederik Barbarossa en de relieken werden al snel gevonden. Twee jaar later werden de relieken van de Drie Wijzen in opdracht van de Keulse aartsbisschop Rainald von Dassel (1114-1167) overgebracht naar Keulen. Ze kregen een plek in de Oude Dom. Door de aanwezigheid van de relieken trok Keulen vanaf dat moment grote hoeveelheden pelgrims.

Driekoningenschrijn

Tussen 1190 en 1220 werkten verschillende kunstenaars aan de schrijn waarin de relikwieën bewaard kunnen worden. De schrijn werd gemaakt in de werkplaats van de beroemde romaanse edelsmid Nicolaas van Verdun (ca. 1130-1205). De zogenaamde driekoningenschrijn is 220 centimeter lang, 110 centimeter breed en 153 centimeter hoog. Het is daarmee de grootste middeleeuwse reliekschrijn. Hij bevat meer dan duizend edelstenen.

Vanwege de aanwezigheid van de Relikwieën van de Drie Wijzen groeide de kathedraal in Keulen uit tot een van de belangrijkste pelgrimskerken van Europa. Door de enorme toestroom van bezoekers en de statuur van de Oude Dom, werd in 1225 besloten dat er een grotere kathedraal moest komen. Het zou nog eeuwen duren voordat die nieuwe wereldberoemde Dom van Keulen werd voltooid.

De stad Milaan heeft in de loop der eeuwen verschillende keren geprobeerd de relieken weer in bezit te krijgen. Tevergeefs. De Relikwieën van de Drie Wijzen bevinden zich nog altijd in de grootste kathedraal van Duitsland: de Dom van Keulen. De schrijn staat achter het hoofdaltaar in het koor.

De schrijn is op 20 juli 1864 voor het laatst geopend. Er werden enkele munten in gevonden met daarop de beeltenis van Filips I van Heinsberg (1130-1191). Ook vond men in de schrijn een groot aantal beenderen. Onderzoek wees toen uit dat het om beenderen van drie mannen ging: een persoon van 12 jaar, een man van 25 en een man van ongeveer 50. Na het onderzoek werden de beenderen in zijde gewikkeld en teruggeplaatst in de schrijn.

Ook interessant: Driekoningen (Epifanie) – Feit en fictie
Lees ook: Dom van Keulen
Boek: Geschiedenis van het vroege christendom