Dark
Light

Romeinse vervloekingstablet gevonden in Tongeren

Auteur:
3 minuten leestijd
De Romeinse vervloekingstablet
De Romeinse vervloekingstablet (Foto: Gallo-Romeins Museum)

Tijdens een opgraving in het centrum van Tongeren is een metalen plaatje met bijzondere inscripties uit de Romeinse tijd gevonden. Het gaat om een zogeheten defixio of vervloekingstablet, waarmee men destijds onheil over iemand probeerde af te roepen. In dit geval was de ongelukkige ene Gaius Iulius Viator, zoon van Ingenua.

De Romeinse vervloekingstablet - detail
De Romeinse vervloekingstablet – detail (Foto: Gallo-Romeins Museum)
Het plaatje werd in 2016 al ontdekt aan het Regulierenplein in Tongeren, maar de vondst is nu pas bekendgemaakt door het Gallo-Romeins Museum aldaar. Het loden plaatje met inscripties dateert uit het einde van de eerste eeuw n.Chr. en blijkt opmerkelijk goed bewaard. Onderzoekers uit binnen- en buitenland hebben zich, onder leiding van professoren van de Université Libre de Bruxelles (ULB), uitvoerig over het object gebogen en er recent over gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften.

Het plaatje is 12 centimeter hoog en 12 tot 14 centimeter breed. Twee perforaties en een nagel wijzen erop dat het waarschijnlijk ergens aan bevestigd was. Het object is volgens de onderzoekers in de omgeving vervaardigd. Het gebruikte lood blijkt namelijk te zijn gewonnen in het oosten van België of in de Eifel (Duitsland).

Jahwe en Baal

In het oppervlak zijn diverse tekeningen, tekens en teksten gekrast. Bovenaan zijn magische tekens te vinden, die geïnspireerd lijken op de letters van het Griekse alfabet. Daaronder is er een zone met godennamen, magische tekens en woorden, in Griekse tekens en gevat in een soort halve cirkel.

Bovenaan verschijnen in de band magische woorden en (varianten op) de namen van minstens twee goden uit het Midden Oosten, die daaronder herhaald worden: Jahwe, de naam van de God van de Israëlieten, en Baal, een Semitische vruchtbaarheids- en weergod. In een soort huisvorm staat onder andere te lezen: ‘Geef’ (wat zoveel betekent als: dat mijn wens verhoord wordt). Het Gallo-Romeins Museum in Tongeren over de inscripties:

“Opvallend zijn de namen van oosterse godheden. Die werden vereerd in de streek van het huidige Israël. Onderzoekers weten met zekerheid dat het een vervloekingsplaatje is. Ook het gebruikte metaal, namelijk lood, wijst op negatieve magie.”

Onderwereld

Een uitgebreide vervloekingsformule is niet op het tablet te vinden. Toch suggereren gelijksoortige tabletjes, waarop soms wél vervloekingsformules staan en die in serie werden gemaakt, dat het hier om ‘negatieve’ of zwarte magie gaat. De onderzoekers:

“Ook het gebruikte metaal – lood, een zwaar, donker en koud metaal – reikt hiervoor een argument aan. Lood werd, behalve voor vervloekingstabletten, bijvoorbeeld ook regelmatig als grondstof voor sarcofagen gebruikt. Het werd geassocieerd met de onderwereld.”

Uniek

Het vervloekingsplaatje is volgens de onderzoekers uniek in België. Andere exemplaren zijn veel minder goed bewaard. Vervloekingsplaatjes uit het huidige Tunesië en Griekenland hebben tekeningen en formules die sterk vergelijkbaar zijn aan die van het plaatje uit Tongeren. De onderzoekers vermoeden dat er ook in de regio van de civitas Tungrorum (een groot Romeins administratief district in het huidige oosten van België) handboeken circuleerden met magische formules die gebruikt konden worden op vervloekingstabletten. In basisversie waren die formules mogelijk opgesteld in Egypte. Uit de handboeken werd geput voor het aanbrengen van de inscripties.

Beeld van Plinius de Oudere in Como
Beeld van Plinius de Oudere in Como (CC BY-SA 3.0 – Wolfgang Sauber – wiki)
Aan de onderzijde van het plaatje is in het Latijn de naam van de vervloekte Romein te vinden: Gaius – in het Latijn afgekort als ‘C’ – Iulius Viator, zoon van Ingenua. Welke positie deze persoon innam in de lokale Romeinse gemeenschap is onduidelijk, maar aangezien zijn naam uit drie delen bestaat gaat men ervan uit dat hij een belangrijke Romeinse burger was. Het tweede onderdeel van zijn naam, Iulius, is bovendien keizerlijk. Dat deel wijst erop dat hij (of zijn voorouders) het van Augustus kreeg.

“We kunnen ons ongeveer het volgende scenario voorstellen: een vijand van Gaius Iulius Viator maakte het vervloekingstablet vast aan diens huis, op een plek waar dit niet opviel, bijvoorbeeld net onder het dak. Daar zal het tablet een tijd gehangen hebben, tot het naar beneden viel, of tot het gebouw waarop het bevestigd was, afgebroken werd.”

Motieven

Romeinen hadden verschillende motieven om mensen te vervloeken. Soms moest middels zwarte magie afgerekend worden met een mede-burger omdat deze zich bijvoorbeeld schuldig had gemaakt aan diefstal of een andere misdaad. Maar er werd ook wel naar vervloeking gegrepen als iemand een concurrent was in de liefde of op de werkvloer, of om af te rekenen met politieke of sportieve tegenstanders. Dat het de Romeinen ernst was blijkt wel uit een citaat van de Romeins militair en letterkundige Plinius de Oudere in zijn encyclopedie Naturalis historia (28, 19):

“Er is werkelijk niemand die niet bang is door zwarte magie behekst te worden”.

Ook op Historiek: Griekse vervloeking

Overzicht van boeken over het Romeinse Rijk

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.171 actieve abonnees)


Ruim 50.000 geschiedenisliefhebbers ontvangen wekelijks onze gratis nieuwsbrief.

Meld u ook aan

×