Schuldig landschap is een door kunstenaar Armando bedachte term, met als betekenis op het oog onschuldige locaties waar ten tijde van de Tweede Wereldoorlog ernstige misdaden plaatsvonden. Hij bedoelde er de Amersfoortse hei mee, waar de nazi’s tegenover het huis waarin hij opgroeide een concentratiekamp bouwden. Daardoor verloor de plek waar hij als kind graag speelde zijn onschuld. Schrijver Reinjan Mulder maakte iets vergelijkbaars mee. De locatie waar hij na het slagen voor zijn eindexamen vakantie vierde, was ook besmet met een naziverleden. Het duurde echter vijftig jaar voordat hij precies wist wat zich allemaal op deze plaats heeft afgespeeld.
Mulders schuldige landschap is de omgeving van de idyllische Tegernsee en het aan dit Beierse meer gelegen plaatsje Bad Wiessee. In 1966 verbleef hij hier als 17-jarige jongeman samen met leeftijdsgenoten in een chalet, Haus Jungbrunnen geheten, dat eigendom was van de familie van één van hen. Op vakantie gaan naar Duitsland was indertijd, met de oorlog nog vers in het geheugen van velen, nog niet zo vanzelfsprekend. De jongelui hadden daar geen moeite mee en genoten van hun verblijf in het plaatsje dat bekend stond als kuuroord. Het was de Nederlander Adriaan Stoop die hier in 1910 een kuurbad en badhuis opende, waar je kon badderen in heilzaam zwavelwater, dat hier uit de grond kwam. Eigenlijk was de ondernemer op zoek geweest naar olie, maar het water met de hoogste jodiumconcentratie van Duitsland was makkelijker uit de grond te halen en daarmee kon eveneens geld verdiend worden.
Nacht van de Lange Messen
Haus Jungbrunnen was in 1926 gebouwd in opdracht van de eigenaar van het kuurbad. Het vakantiehuis bevond zich op een steenworp afstand van hotel Hanselbauer, waar op 30 juni 1934 rijkskanselier Adolf Hitler met een escorte verscheen om SA-leider Ernst Röhm en zijn gevolg te arresteren en over te brengen naar de gevangenis in München. De Führer gaf twee dagen later de opdracht om zijn in ongenade gevallen politieke kameraad van weleer dood te schieten in zijn cel. Ook andere oude rekeningen werden vereffend tijdens wat is bekend komen te staan als ‘de Nacht van de Lange Messen’, een bloedige politieke afrekening, die dus begon vlakbij het vakantiehuis waarin Mulder in 1966 vakantie vierde. Hij deed toentertijd al deze ontdekking dankzij een verwijzing naar deze gebeurtenis in het gastenboek. De (nazi)geschiedenis van Bad Wiessee en zijn herinneringen aan deze vakantie bleven verankerd in zijn geheugen.
Onderzoek
Ongeveer vijftig jaar later besloot Reinjan Mulder de historie van het kuuroord en het naziverleden van de Tegernsee en omgeving nader te onderzoeken. Hij reisde verschillende keren naar de plek om herinneringen op te halen en informatie in te winnen. Hij sprak met deskundigen en de achterkleindochter van Adriaan Stoop, Henriëtte van Voorst Vader, die haar jeugd in Bad Wiessee doorbracht gedurende het de nazitijdperk. Mulder zelf liet zich zelfs onderdompelen in een badkuip met het befaamde zwavelwater om te ervaren hoe dit is – een vrij ongemakkelijke in plaats van heilzame ervaring. De titel van zijn boek behoeft dus in elk geval geen toelichting. De inhoud wel, want het is meer dan een beschrijving van de geschiedenis van het kuuroord. Het is het verslag van een heel persoonlijke zoektocht naar het verleden, waarbij de auteur zijn eigen ervaringen in 1966 als uitgangspunt neemt. Tijdens zijn onderzoek ontdekt hij algauw dat het naziverleden van het vakantieoord nog omvangrijker is dan hij had gedacht.
Bonzenmeer
Tijdens de naziperiode stond het meer ook wel bekend als ‘Lago di Bonzo’, oftewel het bonzenmeer. Langs het op ongeveer vijftig kilometer afstand van München verwijderde meer hadden namelijk verschillende belangrijke nazi’s een (vakantie)woning, waaronder SS-leider Heinrich Himmler. Van Voorst Vader vertelde aan Mulder hoe ze in haar jeugd na een vaartocht aanlegden en boterhammen aten op het terras bij Himmlers botenhuis, aan de overkant van het meer vanaf Bad Wiessee. “Nee, Himmler zelf liet zich dan nooit aan ons zien”, zo verklaarde ze. Ook aan Haus Jungbrunnen hing een ‘bruin’ luchtje, ontdekte de schrijver. Het chalet was ontworpen door architect Alois Degano, die ook betrokken was bij de bouw van Hitlers Berghof in Berchtesgaden. Gedurende de naziperiode bleef ook het kuurbedrijf niet politiek neutraal, maar werd er samengewerkt met de nieuwe machthebbers. Adriaan Stoop maakte slechts de eerste twee jaar mee van de naziperiode, want hij overleed in 1935.
Boek: Zwavelwater – Reinjan Mulder
Ook interessant: De mythe van de Wewelsburg – Retraitekasteel voor hoge nazi’s
Bekijk dit boek bij:
