Sfinx van Gizeh

De grootste en bekendste sfinx ter wereld is de Sfinx van Gizeh. Het enorme bouwwerk bevindt zich bij de drie grote piramiden in Gizeh, een voorstad van de Egyptische hoofdstad Caïro.

De sfinx – een populair mythologisch figuur met het hoofd van een mens en (meestal het) lichaam van een leeuw – is uit een grote rotsformatie gehouwen die al de ruwe vormen van de sfinx in zich had. Mensenhanden zorgden ervoor dat het model van de huidige sfinx ontstond. De sfinx is in totaal 73 meter lang, 19 meter breed en 20 meter hoog. Het is daarmee een van de grootste en oudste monolithische beelden ter wereld. Het monument bestaat uit drie lagen kalksteen. Er zijn geregeld geruchten te horen die zeggen dat er zich in en onder de Sfinx van Gizeh ruimten en mogelijk gangenstelsels bevinden. Deze zijn tot nu toe echter nooit gevonden.

Ouderdom

De oude Egyptenaren zagen de sfinx als de beschermer van de nabijgelegen piramides. Hoe oud de sfinx van Gizeh precies is, is niet helemaal duidelijk. Lang werd door menigeen beweerd dat de sfinx nog vóór de bouw van de piramides was vormgegeven, maar enige tijd geleden stelden de wetenschappers John Anthony West en Robert M. Schoch op basis van regenerosie vast dat de sfinx rond 10.000 voor Christus moet zijn geplaatst. Verschillende egyptologen verwerpen deze theorie echter. Volgens hen waren Egyptenaren in 10.000 voor Christus helemaal niet in staat zo’n bouwprestatie te leveren.

Tegenwoordig wordt algemeen aangenomen dat de sfinx gebouwd is tijdens de regeerperiode van farao Chefren (2572-2546 v.Chr). Het hoofd van de sfinx zou ook naar diens hoofd zijn gemodelleerd. Er zijn echter ook egyptologen die het waarschijnlijker vinden dat de sfinx is gebouwd door Chefren’s oudere broer Djedefre. Die zou daarmee zijn vader Cheops (Choefoe) hebben willen eren die vooral bekend is als de bouwer van de nabijgelegen piramide van Gizeh.

Door verschillende vondsten van pigment wordt wel gesuggereerd dat de kop van de sfinx vroeger rood geschilderd was. Elders zijn sporen van blauwe en gele pigment aangetroffen. Hoe oud de sfinx ook is, vast staat dat de tijd het monument heeft getekend. Onder meer de neus is beschadigd. De sfinx van Gizeh is verscheidene malen, met wisselend succes, gerestaureerd.

Opgraving

In de loop der tijd werd het monument grotendeels door het zand bedekt, tot alleen een de kop van de sfinx nog te zien was. In 1817 deed de Genuese avonturier en vroege egyptoloog Giovanni Battista Caviglia een poging om met zo’n honderdzestig man het monument volledig uit te graven. Het was niet voor het eerst dat dit gebeurde. Lang daarvoor, in 160 na Christus, gaf de Romeinse keizer Marcus Aurelius bijvoorbeeld ook al eens opdracht om voor zo’n opgraving. Dergelijke opgravingen bleken nog vrij lastig. Caviglia staakte zijn poging in 1819. Pas ruim honderd jaar later, in de jaren 1930, werd de sfinx onder leiding van de Egyptische archeoloog definitief blootgelegd.

Napoleon en de neus

Napoleon Bonaparte was zeer geïnteresseerd in de Egyptische oudheden. Met een expeditie naar Egypte (1798-1801) wilde de Franse keizer de Engelse macht in het gebied ondermijnen. Militair gezien werd de operatie geen succes, wetenschappelijk wel. Al voor zijn vertrek naar Egypte had Napoleon allerlei wetenschappers vooruit gestuurd om uitgebreid onderzoek te doen naar de oude Egyptische beschaving. De uitkomsten van dit onderzoek werden gebundeld in het boekwerk Description de l’Egypte. De expeditie wekte zo in heel Europa nieuwe belangstelling voor het verre Egypte.

Gedurende de expeditie deden Napoleons troepen ook de Sfinx van Gizeh aan, die toen nog grotendeels onder het zand verborgen lag. Volgens sommigen berichten schoten Franse soldaten met een kanon op een dag de neus van het beeld af. Dit lijkt echter onzin, aangezien er ook afbeeldingen van voor die tijd bekend zijn waarop de neus van de sfinx al ontbreekt. Volgens een andere lezing werd de neus in de vijftiende eeuw in opdracht van een moslimleider vernietigd, als protest tegen afgoderij.

Boek: Het oude Egypte

Bronnen ▼