In de driedelige BBC-documentaire Kruistochten vertelt dr. Thomas Asbridge – werkzaam aan London University en schrijver van onder meer The First Crusade – op meeslepende wijze het verhaal van de kruistochten. De dvd bestaat uit drie delen en duurt in totaal ruim tweeënhalf uur. Enkele vragen die Asbridge beantwoordt, zijn waarom er een heilige oorlog uitbrak tussen christendom en islam, waarom honderdduizenden Europeanen gehoor gaven aan de oproep voor de kruistochten en wie deze oorlog uiteindelijk won.
Om deze vragen te beantwoorden, bezoekt Asbridge de originele plaatsen die tijdens de kruistochten een sleutelrol vervulden. Ook spreekt hij met vakgenoten en toont hij (kopieën van) belangrijke bronnen over deze periode. Zoals het 23-delige boekwerk Historia rerum in partibus transmarinis gestarum (Geschiedenis van de daden in de Kruisvaardersstaten, ca. 1184) van historicus Willem van Tyrus.
De dvd is verdeeld in drie verhalen. Het eerste deel gaat over de Eerste Kruistocht en deel twee over de confrontaties tussen Saladin en Richard Leeuwenhart. In het laatste deel – dat ik buiten deze bespreking laat – staat het verloop van de heilige oorlogen in Egypte centraal.
Jihadstrijders
Het eerste deel behandelt de avonturen van de eerste kruisvaarders. Het verhaal begint met een vurige anti-islamitische preek van paus Urbanus II op 27 november 1095 in de Midden-Franse plaats Clermont-Ferrand. Urbanus stelde:
De islamieten hebben de altaren besmeurd met bloed dat ze in de doopvonten lieten vloeien. Ze hebben de christenen besneden en hen gegeseld en gemarteld, voordat ze hen doodden.
Paus Urbanus II riep zijn toehoorders op wraak te nemen en naar het Heilige Land te trekken om Jeruzalem te bevrijden van deze barbaren. En – dat gaf voor velen de doorslag – de paus beloofde zijn publiek de ultieme christelijke beloning: garantie op het eeuwige leven.
De pauselijke motivatie voor de oproep lag in de algehele crisis van het christendom. De kerk was verdeeld tussen Oost en West en de geestelijkheid lag voortdurend overhoop met het Duitse wereldlijke gezag.
Er begon een periode van religieus fanatisme en extreem geweld tussen wat Asbridge ‘middeleeuwse ridders’ en ‘jihadstrijders’ noemt. De eerste groep christenen van circa 80.000 mannen, vrouwen en kinderen vertrok in 1096 in meerdere groepen naar het Heilige Land. Een haast suïcidale tocht van liefst 4000 kilometer lag voor de boeg. Deze eerste bedevaart duurde drie jaar en was doordrenkt van menselijke ontberingen als honger, dorst, slachtpartijen, enzovoort.
Zo werden de kruisvaarders vlakbij Dorylaeum aangevallen door Turkse strijders te paard, die ‘loeiden als wolven en een wolk van pijlen afvuurden’, zoals een overlevende het verwoordde.
Deze manier van vechten was voor ons onbekend. We werden omsingeld en beefden van angst.
Mooie lokale meisjes: Saladin en Leeuwenhart
Het tweede deel gaat in op het leven van twee roemruchte strijdheren uit de tijd van de kruistochten. Richard Leeuwenhart en de legendarische islamiet Saladin kwamen rond 1190 lijnrecht tegenover elkaar te staan. Asbridge ontrafelt diverse mythen uit het leven van beide strijders.
Opmerkelijk is bijvoorbeeld de overtuiging van velen dat Saladin in september 1187 Jeruzalem innam zonder dat de strijd in een bloedbad ontaardde. In de historiografie is de legende ontstaan van een ‘vredelievende Saladin’. Asbridge stelt op basis van nieuw bronnenmateriaal – een verslag van Saladins adviseur dat in Oxford ligt – dat deze geenszins van plan was met de christenen te onderhandelen, maar een bloedbad wilde aanrichten. Omdat de christenen echter dreigden alle islamitische heiligdommen in Jeruzalem te verwoesten en alle moslimkrijgsgevangenen te doden, hield Saladin zich in.
Vervolgens vertrok de meedogenloze Richard Leeuwenhart naar het Heilige Land, om met Saladin af te rekenen. In Akko richtte hij een bloedbad aan en onderweg haalde Leeuwenhart alles uit de kast om de kruisvaarders in christelijk gareel en militair moreel te houden. Veel kruisvaarders vermaakten zich onderweg namelijk met wijn en de mooie lokale meisjes, maakten steeds vaker ruzie maakten en vochten soms op leven en dood om de kadavers van dode paarden te verorberen om de tergende honger te stillen.
Uiteindelijk ontmoetten Saladin en Leeuwenhart elkaar. Leeuwenhart won de eerste veldslag langs de kust, en toen Jeruzalem binnen bereik kwam deed hij Saladin een opmerkelijk voorstel. Richard bood hem aan zijn zus uit te huwelijken aan Saladins broer, waarna het kersverse bruidspaar een deel van het kustgebied in handen zou krijgen. Na enkele dagen onderhandelen – Saladin trapte natuurlijk niet zomaar in deze doorzichtige diplomatieke val – trok Leeuwenhart zijn voorstel in. Saladins broer was namelijk een moslim…
Slot
Historicus Thomas Asbridge is een meesterverteller, die gedurende de documentaire de aandacht van de kijker weet vast te houden. Het feit dat hij op basis van primair bronnenmateriaal en logisch redeneren diverse legenden en mythen doorprikt, maakt deze documentaire tot een uniek historisch document.
DVD: Kruistochten
