Richard Leeuwenhart (1157-1199) was een Engelse koning uit het Huis Plantagenet en een legendarische kruisvaarder, bekend om zijn militaire leiderschap tijdens de Derde Kruistocht. Hij regeerde van 1189 tot zijn dood 1199.
Richard Leeuwenhart kwam enkele keren samen met zijn broers in opstand tegen zijn vader. Daarnaast bestreed hij ook zijn oudere broer, de troonopvolger Hendrik II van Maine. Richard werd hierbij gesteund door zijn moeder. Nadat zijn broer in 1183 overleed aan dysenterie richtte Richard, de nieuwe troonopvolger, zijn pijlen weer op zijn vader.
Derde Kruistocht
Richard I was in zijn strijd tegen zijn vader gesteund door Filips II August, de latere Franse koning Filips II. Toen Filips in 1180 tot koning was gekroond, kwamen de twee met elkaar in conflict. Kort hierna werd echter in het kader van de op handen zijnde Derde Kruistocht (1189-1192) een vriendschapsverdrag gesloten. Richard nam zelf deel aan de kruistocht. Samen met keizer Frederik I Barbarossa en Filips II August gaf hij leiding aan de door paus Clemens III afgekondigde kruistocht. Hoewel de kruisvaarders er niet in slaagden de moslims in Jeruzalem te verslaan, boekte Richard wel enkele overwinningen op sultan Saladin. Verder sloot hij onder meer een verdrag waardoor christelijke pelgrims voortaan vrij Jeruzalem konden binnenkomen.
Tijdens Richard’s afwezigheid spande Filips II samen met de latere Engelse koning Jan zonder Land. Hoewel Richard het hem verboden had ging Jan zonder Land naar Engeland in een poging daar de macht te grijpen.
Keizer Hendrik IV eiste dat Richard vrijgelaten werd. In 1194 kwam hij inderdaad op vrije voeten, maar pas nadat hij de keizer als leenheer had erkend en een grote som losgeld had betaald.
Jan zonder Land
Bij terugkomst in Engeland wist Richard zijn broer Jan zonder Land te onderwerpen. Tot 1198 voerde hij vervolgens oorlog tegen het Frankrijk van zijn voormalige bondgenoot Filips II die probeerde enkele gebieden op het vasteland in te nemen. Tijdens het beleg van het kasteel Châlus in Limousin werd Richard in zijn schouder dodelijk getroffen door een pijl. Richard Leeuwenhart overleed op 6 april 1199 en werd opgevolgd door zijn boer Jan zonder Land. Richard’s hersenen werden begraven in de Abdij van Charroux in Poitou, zijn hart in de kathedraal van Rouen en de rest van zijn lichaam werd bijgezet in de Abdij van Fontevraud in Anjou.
Hoewel Richard Leeuwenhart koning van Engeland was, sprak hij maar matig Engels. Zijn moedertaal was Frans en hij verbleef veel langer in Frankrijk dan in Engeland. Tijdens zijn hele regeerperiode verbleef hij maar een halfjaar in Engeland.