Trechterbekercultuur (ca.4900-2750 v.Chr.)

In de periode tussen ruwweg 4900 en 2750 v.Chr. bestond in Nederland, met name in Drenthe en Groningen, de zogenoemde Trechterbekercultuur. Deze cultuur is vernoemd naar de typische aardewerkvorm (trechterbekers) die toen dominant was.

De bekendste archeologische overblijfselen uit deze tijd zijn de hunebedden, waarvan Nederland er 53 telt. Liefst 52 van de 53 Nederlandse hunebedden bevinden zich in Drenthe, Groningen telt er één. Maar de Trechterbekercultuur was maar dan hunebedden en Nederland alleen.

De Trechterbekercultuur in Drenthe en Groningen heeft zich volgens archeologen ontwikkeld uit de Swifterbantcultuur (ca.5100-3400 v. Chr.). Beide culturen liepen gedurende een periode van 1500 jaar in elkaar over. De fysieke overblijfselen die de Trechterbekercultuur in de bodem heeft achtergelaten, bestaan uit: hunebedden, pottenscherven, asresten, enkele sporen van palissaden, stenen werktuigen en afvalkuilen. De artefacten waarmee archeologen bij hun reconstructie te werk gaan, zijn dus vrij beperkt.

De Trechterbekercultuur was breed verspreid: in Nederland boven de grote rivieren, met name in Drenthe, met uitlopers naar het westen van de Oekraïne, de regio rond Stockholm in Zweden, en via het huidige Duitsland en Oostenrijk tot in Tsjechië en Slowakije. Deze cultuur onderscheidde zich door het gebruik van soortgelijk aardewerk in trechtervorm, terwijl in een deel van het genoemde cultuurgebied (met name in Nederland, Scandinavië en Noord-Duitsland) hunebedden – zowel de dolmens als ganggraven – in gebruik waren als graven.

Hunebedden

De cultuur van het bouwen met megalieten – lees: megastenen, een bouwtraditie waartoe ook het mysterieuze Engelse ‘Stonehenge’ en de enorme Franse ‘Alignments van Carnac’ gerekend worden – begon in Europa omstreeks 5000 v. Chr., in Bretagne, en breidde zich in de eeuwen daarna uit over andere delen van het continent. Hunebedden waren grote grafkamers van zwerfstenen waarin de mensen van de Trechterbekercultuur hun doden begroeven.

Wonen, leven & werken

Hoe zag de Trechterbekercultuur er praktisch uit? Hoe woonden, leefden en werkten deze mensen? Uit archeologisch onderzoek blijkt dat de nederzettingen klein waren en dat landbouw een belangrijke rol speelde in de leefgemeenschappen van de Trechterbekercultuur. Maar daarnaast hielden sommige bewoners zich ook nog bezig met het prehistorische jagen en verzamelen, hoewel die leefwijze steeds meer plaatsmaakte voor een sedentaire leefstijl waarbij een vaste woon- en verblijfplaats met landbouw bepalend was.

De mensen gebruikten als gereedschap vuurstenen bijlen, beitels, andere stenen werktuigen en maakten trechtervormig aardewerk. Sommige van deze werktuigen – bijvoorbeeld bijlen en hamers – lijken geen praktische, maar een rituele of religieuze functie te hebben gehad. Het Trechterbekervolk bracht verder menselijke offers bij veenmeren, in moerassen, en en rond nederzettingen en ook bij de ingang van de hunebedden. Wellicht is het veel later – ergens tussen 54 v.Chr en 128 na Chr.- geofferde ‘Meisje van Yde‘ wel een verlaat slachtoffer van deze offercultuur geweest….

Trechterbekercultuur: vondst Dalfsen

Recent, in 2015, is bij de plaats Dalfsen in Overijssel een zeer indrukwekkende vondst gedaan, die verband houdt met de Trechterbekercultuur en de beeldvorming over de cultuurperiode wellicht gaat veranderen. Archeologen vonden hier een groot grafveld van 120 bij 20 meter uit de Steentijd. Daarbij werden onder meer de resten van liefst 160 grafgiften gevonden en 120 trechterbekers. Ook trof men menselijke resten aan die van voldoende niveau zijn om DNA-onderzoek op uit te voeren.

Leuk detail is dat kinderen in Dalfsen met professionele archeologen kunnen meegraven bij het terrein, de opgave hiervoor kan op 11 en 12 augustus 2017, een project dat ‘Schat van Dalfsen‘ is gedoopt.

In het blad National Geographic verhaalde Servaas Neijens over de spectaculaire vondst bij Dalfsen:

“In Drenthe vinden we de hunebedden als tastbaar overblijfsel. Daar wordt nu dit Overijsselse grafveld aan toegevoegd, dat bovendien zicht biedt op een hele gemeenschap uit die tijd. Het grafveld dateert uit de periode 2900-2700 v. Chr, de laatste fase de trechterbekercultuur. (…) Er kan nu onderzoek worden gedaan naar familierelaties, verschillen tussen arm en rijk en naar de wijze waarop mensen werden begraven.”

Bronnen ▼