Liefhebbers van Downton Abbey herinneren zich vast het einde van het eerste seizoen: Frans Ferdinand, aartshertog van Oostenrijk-Hongarije, wordt door een huurmoordenaar overhoop geknald, de Eerste Wereldoorlog breekt uit en het prachtige Downton Abbey (Highclere Castle) wordt omgetoverd tot een veldhospitaal, waar de dochters van graaf Crawley als verpleegsters aan de slag gaan. Een tragisch, maar – vanuit geopolitiek perspectief bezien – uiterst interessant decor voor een tv-serie.
Al reizend over de wereld proefde de politicoloog dat geopolitiek en emotie nauw met elkaar verweven zijn. In de Verenigde Staten, lange tijd de belangrijkste supermacht op het wereldtoneel, kregen het zelfvertrouwen, de ongenaakbaarheid en de vermeende morele superioriteit een fikse optater met de aanval op de Twin Towers en de dubieuze Irak-oorlog. De Arabische landen zijn de decennialange vernedering door de westerse mogendheden spuugzat en zetten zich scherp af tegen de terechtwijzende vingertjes van het westen. Rusland verkeert, zo bemerkt Moïsi, in een emotionele spagaat: gekrenkte trots sinds de ineenstorting van de Sovjet-Unie, wantrouwen tegenover het betuttelende westen en een hernieuwd gevonden kracht en trots, mede dankzij Poetin en de bezetting van de Krim. In Azië, met name in China en India, maar ook in Japan en Singapore, is the sky the limit. Hoop is daar het sleutelwoord – energierijk, optimistisch en bruisend stevenen de Aziatische landen op een glorierijke toekomst af. Vanwege dit alles overheersen in Europa gevoelens van onzekerheid, angst en desoriëntatie – met onder andere de Brexit als geopolitiek gevolg.
Al die gevoelens – gegrond of ongegrond – draaien, zo betoogt Moïsi, om vertrouwen: vertrouwen in de eigen identiteit, cultuur en natie. Hoop doet het vertrouwen namelijk opleven, angst knaagt eraan en vernedering ondermijnt het, als een soort tikkende tijdbom. Geopolitiek is daardoor niet zozeer een berekend, rationeel machtsspel tussen staten, maar eerder een ad hoc vertaling van emoties en sentimenten.
Levensecht portret
In zijn recente boek Triomf van de angst, nu in het Nederlands vertaald, wordt geopolitiek – en de rol van emoties daarin – uitgelegd aan de hand van vijf populaire tv-series, waaronder Downton Abbey en Game of Thrones (Ah, eindelijk wordt de inleiding van deze bespreking duidelijk!). Personages, verhaallijnen en scenario’s in tv-series vertolken, zo meent Moïsi namelijk, onze emoties, het collectieve onbewuste en onze tijdgeest. De catalogus van tv-series als levensecht portret van de samenleving – een interessant uitgangspunt.
Neem de hitserie House of Cards. Sleutelpersonage in de serie is Frank Underwood, een fictieve Amerikaanse president met karaktertrekjes van zowel Kissinger als Machiavelli. De serie zit bomvol vuile machtsspelletjes en meedogenloze manipulaties, bedreigingen en moorden, intimiderende intriges en politiek gepoker. De machtswellustige Underwood sluit aan bij ons beeld van op eigenbelang jagende politici. Althans – enige nuance is hierbij op zijn plaats – bij het beeld dat veel mensen van politici hebben. Deze cynici herkennen, wijzend naar House of Cards, hun idee dat politiek niet over moraal, maar over macht gaat. Politiek als een kronkelende slangenkuil en vpolitici als corrupte egoïsten. Maar blijft het bij herkenning of worden zij gesterkt in hun idee? Hebben series, dankzij het stapelen van angst op angst, zo een negatieve invloed op de samenleving?
Geopolitiek in series
De meest populaire serie van het moment is misschien wel Game of Thrones, de successerie van betaalzender HBO. De serie, gesitueerd in het fictieve Westeros, is eveneens doorspekt met machtsspelletjes en met de angst voor chaos en barbarij. Miljoenen mensen volgen de serie nauwlettend. Ook Donald Trump die de serie-slogan ‘Winter is coming’ parodieerde tot ‘Sanctions are coming’ (bedoeld voor Iran) en Benjamin Netanyahu die stelde dat IS en Saoedi-Arabië een ‘dodelijke game of thrones’ speelden. Talloze commentatoren en journalisten verwezen eerder al naar de serie om de chaotische situatie in het Midden-Oosten uit te leggen. Kortom, series bieden toegang tot onze angst voor een steeds chaotischer, onoverzichtelijker en wreder wordende wereld. Gevoel en realiteit, feit en fictie zijn daardoor steeds moeilijker te onderscheiden.
Moeten we dan nu inderdaad vrezen dat die angst inderdaad triomfeert, zoals de titel lijkt te suggereren? Nee, zover is het nog niet, stelt Moïsi… maar het is volgens de auteur wel vijf voor twaalf. Het is daarom belangrijk om onze angsten te analyseren, erover te praten, ze te begrijpen en zo hernieuwde hoop te vinden.
Triomf van de angst is een toegankelijk en aantrekkelijk boekje. Door tv-series als uitgangspunt te nemen, geeft Moïsi de lezer een nieuw en herkenbaar perspectief om geopolitiek te leren begrijpen. De belangrijkste aanbeveling, inzicht krijgen in onze angst om zo te bouwen aan vertrouwen, is echter niet erg verrassend – die is namelijk goeddeels overgenomen uit zijn eerdere, meer wetenschappelijke boek De geopolitiek van emotie.
Betrokkenheid
Moïsi’s belangwekkende boek biedt een prikkelend aanknopingspunt om het gesprek over de toekomst van onze wereld – en van onszelf – te voeren. Aanrader!
Boek: Triomf van de angst – Dominique Moïsi
Bekijk dit boek bij:
