“Van likmevestje!”

De uitdrukking ‘van likmevestje’ is vrij bekend. Het houdt in dat iets niet goed is, dat iets van weinig waarde is of van inferieure kwaliteit. Of er wordt een weinig capabele persoon mee bedoeld. Een fiets van likmevestje is een waardeloos ijzeren paard, terwijl een directeur van likmevestje er volgens zijn werknemers weinig van bakt. Waar komt deze bijzondere zegswijze vandaan?

Etymologie ‘van likmevestje’

Letterlijk gelezen lijkt het alsof ‘van likmevestje’ betekent: lik mijn vestje, en daarmee van origine een volledig Nederlandstalige uitdrukking is.

Maar dat is niet zo. Het Groot Uitdrukkingenwoordenboek (2006) legt een relatie tussen ‘vestje’ en het Franse woord fesse, dat ‘bil’ of ‘reet’ betekent. ‘Likmevestje’ betekende oorspronkelijk dus zoiets als: lik mijn reet!

Kamertjeszonde (1897)

De eerste vorm waarin de uitdrukking ‘van likmevestje’ werd gebruikt, bevestigt de verklaring die we in het Groot Uitdrukkingenboek aantreffen.

In de roman Kamertjeszonde uit 1897 – op veel sites staat abusievelijk 1896 of 1898, het is 1897 – , geschreven door Herman Heijermans (1864-1924), komt de volgende passage voor waarin ‘vestje’ als ‘vessie’ geschreven wordt (en veel lijkt op het Franse fesse):

“Elke maand voor ’n gulden vijf cent toébetalen en dan nog zoo’n voorschot van lik-me-vessie.”

Varianten

Volgens taalhistoricus Ewoud Sanders zijn er talloze varianten op ‘likmevestje’ bekend, zo schreef hij in 2016 in de NRC, die met name in de negentiende eeuw opduiken. Maar vermoedelijk zijn de varianten op de uitdrukking nog wel ouder, aldus Sanders:

“Vanaf wanneer vinden we lik-me-verwensingen in het Nederlands? Vanaf de 19de eeuw, maar zonder enige twijfel zijn ze ouder. Een naslagwerk uit 1861 vermeldt de volgende zogenoemde zei-spreuk (een soort volkswijsheid, met ‘zei de’ in het midden): “Ik versta geen Fransch, zei de boer; lik me den maars is Hollandsch. Kaarslicht is aarslicht.”

Naast ‘lik me den (m)aars’ worden er talloze lik me-varianten aangetroffen. Sanders noemt onder meer: lik-me-aars, lik-me-anus, lik-me-bibs, lik-me-gat, lik-me-kippenkontje, lik-me-kont, lik-me-laars, lik-me-pet, lik-me-poepgat, lik-me-reet, lik-me-toges, lik-me-schijtreet en lik-me-vuile-bruine-schijtreet…

Bronnen ▼