Verstedelijking / urbanisatie – Betekenis en korte geschiedenis

Het begrip urbanisatie of verstedelijking is een term die in de geschiedenis veel voorkomt. Hoe verloopt urbanisatie? Welke oorzaken, kenmerken en gevolgen heeft dit verschijnsel? Een korte geschiedenis van urbanisatie, ofwel verstedelijking.

Oude steden ontstonden na de Neolithische Revolutie

Steden zijn als verschijningsvorm ontstaan na de Neolithische Revolutie, ook wel bekend als de landbouwrevolutie. Deze (r)evolutie vond plaats vanaf ongeveer 10.000 v.Chr in Mesopotamië. De landbouw veranderde een samenleving van nomaden in een sedentaire samenleving, waarbij mensen op een vaste plek gingen wonen. Dat was nodig om de ingezaaide gronden – zoals graan en gerst – te kunnen onderhouden en uiteindelijk de gewassen te oogsten. Aanvankelijk ontstonden er bij landbouwgebieden relatief kleine dorpen. Maar uiteindelijk ook steden. Tot de oudste steden uit de geschiedenis behoren onder meer Jericho (Palestina), gesticht rond ca. 6800 v.Chr., Byblos (Libanon, 5000 v.Chr.), Aleppo en Damascus (Syrië, 4300 v.Chr.) en Susa (Iran, 4200 v.Chr.).

Urbanisatie in de Republiek (17e eeuw)

Een vroegmoderne verschijning van verstedelijking de zich in de zestiende en vooral zeventiende eeuw voor in de Nederlandse Republiek. Zo groeide Amsterdam in de Gouden Eeuw uit van 30.000 inwoners (1550) tot ruim 220.000 omstreeks 1690. Hiermee behoorde Amsterdam eind zeventiende eeuw tot de drie grootste steden van Europa.

Tussen 1500 en 1700 groeide in de Nederlandse Republiek de urbanisatiegraad van 32 procent in 1500, via 36 procent (in 1600) naar liefst 46 procent in 1700. De snelle urbanisatie vond hoofdzakelijk plaats in de periode 1580-1670, met name in de kustgebieden. In de Gouden Eeuw was de Republiek met dit percentage van 46 procent het meest verstedelijkte gebied in Europa.

Verstedelijking tijdens de Industriële Revolutie

De Industriële Revolutie vanaf ongeveer 1750 zorgde met name in Europa en de Verenigde Staten ook voor een urbanisatiegolf. Deze kwam eind achttiende eeuw goed op gang. Door de bouw van fabrieken in steden verloren veel agrariërs hun bijverdiensten uit de nijverheid. Een groeiend aantal besloot naar de stad te trekken, op zoek naar werk. Wat volgde was een massale verstedelijking. Woonde in de tijd voor de Industriële Revolutie zo’n 12 tot 15 procent van de wereldbevolking in steden, in 1950 bedroeg dit percentage al 30 procent. Kort na de millenniumwisseling, omstreeks het jaar 2010, werd de mondiale urbanisatiegraad van 50 procent overschreden.

Gevolgen van de verstedelijking

De snelle verstedelijking vanaf ongeveer 1800 had ingrijpende gevolgen. Zo ontstonden er in veel steden arme arbeiderswijken van industrieproletariërs en was het met de woningkwaliteit en de hygiëne slecht gesteld. Door de fabrieken, stoomtreinen en machines nam de milieuvervuiling in en rond steden sterk toe. Als reactie hierop ontstonden onder meer vakbonden en het socialisme, die opkwamen voor het lompenproletariaat. Maar ook de Romantiek, een negentiende-eeuwse idealistische beweging die terugverlangde naar de natuur en rust van vóór de Industriële Revolutie.

Lees ook: De Industriële Revolutie: kenmerken, verloop en gevolgen
Boek: Atlas van de verstedelijking in Nederland – Reinout Rutte

Bronnen ▼