Vincent van Gogh – Zijn leven en werk

Vincent van Gogh (1853-1890) is een van de bekendste schilders uit de Nederlandse kunstgeschiedenis. De kunstenaar geniet wereldwijd bekendheid. Niet alleen zijn kunstwerken zijn wereldberoemd, ook het tumultueuze leven van de kunstenaar staat nog altijd volop in de belangstelling.

Tot zijn bekendste werken behoren De Aardappeleters, Het gele huis, Zonnebloemen, De slaapkamer, Korenveld met kraaien, Sterrennacht en Caféterras bij nacht.

Jonge jaren

Vincent van Gogh werd geboren op 30 maart 1853 in het Brabantse plaatsje Zundert, als zoon van Theodorus van Gogh en diens echtgenote Anna Cornelia Carbentus. Zijn vader was dominee van de Hervormde Kerk in het dorp. In de omgeving van de pastorie zouden de ‘kinderen Van Gogh’ vrij beschermd zijn opgegroeid. Streng christelijk was huisvader Theodorus niet, hij hing de Groninger richting aan – een vrij gematigde stroming binnen de Hervormde Kerk.

Hoewel Vincent zijn hele leven doorging als het ‘oudste kind’, werd er vóór hem al een kind geboren. Exact een jaar voor zijn geboorte beviel moeder Anna voor het eerst. De baby, een jongen, werd dood geboren. Op zijn grafzerk op de kleine begraafplaats van Zundert staat de naam Vincent van Gogh geschreven. Menig psycholoog sluit niet uit dat het feit dat Vincent geboren werd op de sterfdag van zijn oudere broertje bepalend is geweest in zijn ontwikkeling. In hoeverre de gebeurtenis een schaduw over het gezinsleven wierp, is niet na te gaan. Of Vincent de gebeurtenis als een last op zijn schouders heeft ervaren, is ook onduidelijk. Toen zijn broer Theo vader werd van een zoon en zijn kind ook Vincent noemde, schreef hij in een brief aan zijn moeder:

“…het genoegen Theo terug te zien en kennis te maken met Jo […] en met mijn nieuwe naamgenootje.” (brief 639)

Mogelijk doelde hij hier op zijn oudere, overleden broer, maar dat hoeft niet. De familie Van Gogh kende meer Vincents.

Vincent van Gogh had drie zussen (Anna, Willemien en Elisabeth) en twee broers (Theo en Cor).

Kunsthandel

Op 16-jarige leeftijd vertrok Van Gogh naar Den Haag om te gaan werken voor de Haagse vestiging van de Franse kunst- en prentenhandel Goupil & Cie. Hij had een kruiwagen. Zijn oom was mede-vennoot van het bedrijf. In deze periode begon Vincent met het schrijven van brieven naar zijn broer Theo. Hij zou dat zijn hele leven blijven doen.

Vincent werkte hierna ook enige tijd bij vestigingen van de kunsthandel in Parijs en Londen. In laatstgenoemde stad werd hij verliefd op de dochter van zijn hospita. Een liefde die niet beantwoord werd en ervoor zorgde dat Vincent een depressieve periode doormaakte. Dankzij zijn werk voor de kunsthandel ontwikkelde Van Gogh vrij veel kennis van de beeldende kunsten. Iets waar hij in zijn latere leven zijn voordeel mee zou doen. Toen hij in Parijs woonde, maakte Vincent zag hij de boerentaferelen van kunstenaar Jean-François Millet en realistische plattelandstaferelen van Jules Breton. Dit werk maakte diepe indruk op Van Gogh die later zelf ook veel boerentaferelen tekende en schilderde. Zijn werk De Aardappeleters is daar het bekendste voorbeeld van.

Predikant

In het voorjaar van 1876 werd Van Gogh ontslagen door de kunsthandel. Hij vertrok hierop naar het Engelse Ramsgate, waar hij hulponderwijzer werd. Later werd hij hulpprediker in Isleworth. Eind 1878 werd Van Gogh naar de Borinage (streek in de Waalse provincie Henegouwen) gestuurd, waar hij als prediker onder de mijnwerkers werkte. Van Gogh beleefde hier een zware periode. Hij leefde in grote armoede en had te kampen met depressies.

Frankrijk

In de winter van 1888 reisde de kunstenaar naar het zuiden van Frankrijk. Daar werd hij geraakt door de nieuwe kleuren en lichten die hij in de natuur tegenkwam. In de Franse stad Arles maakte Van Gogh niet alleen veel schilderijen, hij schreef er ook veel openhartige brieven, vooral naar zijn broer Theo die een belangrijke rol in zijn leven speelde. Theo geloofde in zijn broer en stuurde vaak geld aan Vincent. Ook de reis naar Arles werd door Theo bekostigd. De brieven van Vincent van Gogh vormen een soort doorlopend dagboek en geven inzicht in de gedachten van de kunstenaar en in zijn ideeën over de kunst.

De laatste maanden van zijn leven woonde de kunstenaar in het Franse Auvers-sur-Oise. Artistiek gezien was hij hier zeer productief. Van Gogh voelde zich over het algemeen prettig in de plattelandsomgeving en zijn arts, dokter Gachet, adviseerde hem om zich in deze periode vooral op de schilderkunst te concentreren en niet zozeer op zijn ziekte. De kunstenaar maakte in Auvers-sur-Oise in totaal zeker tachtig werken, waarvan sommige tot de belangrijkste van zijn oeuvre worden gerekend. Over deze werken schreef de kunstenaar zelf:

“Ik weet bijna zeker dat ik in die doeken datgene heb verwoord wat ik niet in woorden kan uitdrukken, nl. hoe gezond en hartversterkend ik het platteland vind.”

Ziekte

In Frankrijk maakte Van Gogh kunstzinnig gezien een zeer goede tijd door, maar met de kunstenaar zelf ging het minder goed. Hij maakte depressieve perioden door en moest zich een jaar lang laten opnemen in een zenuwinrichting. Zelf schreef de kunstenaar het volgende over zijn toestand:

“Ik kan niet precies beschrijven hoe het is wat ik heb; het zijn soms verschrikkelijke angsten zonder duidelijke oorzaak ofwel het is een gevoel van leegte en vermoeidheid in het hoofd. […] Elke dag gebruik ik het geneesmiddel dat de onvergetelijke Dickens tegen de zelfmoord voorschrijft. Dat bestaat uit een glas wijn, een stuk brood en kaas, en een pijp tabak.” [brief 764 in de wetenschappelijke editie]

In de afgelopen 120 jaar heeft al menig psychiater zich gebogen over de gezondheidstoestand van de schilder. Of er een verband is tussen Van Goghs kunst- en krankzinnigheid blijft echter een moeilijke vraag om te beantwoorden. In een brief aan Van Gogh zus Willemien schreef zijn broer Theo ooit:

“Het is alsof in hem twee mensen zijn, de een merveilleus begaafd, fijn en zacht; de ander eigenlievend en hardvochtig.”

Schilderstijl

In de perioden dat het psychisch slecht met Vincent ging, begon hij steeds meer en sneller te schilderen. Naar eigen zeggen om ‘het snelle voorbijgaan van de dingen in het moderne leven’ uit te drukken. Over de schilderstijl van Van Gogh schreef de bekende kunsthistoricus Ernst H. Gombrich ooit:

“Hij experimenteerde met heldere, zuivere kleuren, die hij niet op zijn palet mengde maar rechtstreeks in kleine streekjes, of stipjes, op het doek zette, vertrouwend op het oog van de toeschouwer, dat ze als één geheel zou zien. […] Van Gogh voelde voor de techniek van het schilderen in stippen en strepen, maar onder zijn hand werd dit toch iets heel anders dan de impressionisten er mee bedoeld hadden. Want Van Gogh paste de afzonderlijke penseelstreken niet alleen toe om de kleur te breken, maar ook om zijn eigen heftige gevoelens over te brengen. In een van zijn brieven uit Arles beschrijft hij zijn toestanden van inspiratie, als “de ontroeringen dikwijls zo sterk zijn, dat ik werk, zonder, dat ik het weet… en de streken volgen elkaar dan op met een samenhang als de woorden in een rede of in een brief.” “

Het ging de kunstenaar er niet om de zaken precies zo weer te geven als ze aan hem verschenen. Van Gogh vergrootte uit en koos zijn eigen kleuren. Gombrich:

“Hij gebruikte kleuren en vormen om uit te drukken wat hij omtrent de dingen die hij schilderde voelde en wat hij wilde, dat anderen zouden voelen. Hij gaf niet veel om wat hij ‘stereoscopische realiteit’ noemde, dat wil zeggen het fotografisch nauwkeurig ‘portret’ van de natuur. Hij overdreef het uiterlijk van de dingen, als dit voor zijn doel gunstig was, en veranderde het zelfs.”

Het oor van Van Gogh

Onderzoek van TNS NIPO toonde in 2010 aan dat de kunstenaar bij het Nederlandse publiek tegenwoordig vooral bekend is om zijn afgesneden oor. Op de vraag ‘waar denkt u aan bij de schilder Vincent van Gogh’, noemde maar liefst vijftig procent van de ondervraagden het afgesneden oor. Daarnaast scoorden ‘kunstschilder’ en ‘zonnebloemen’ hoog.

Lang werd gedacht dat de kunstenaar niet zijn hele oor afsneed, maar slechts de oorlel. Recent dook in het archief van schrijver Irving Stone echter een notitie op van dr. Felix Rey, de arts die Van Gogh aan zijn oor behandelde. Deze maakte in 1930 op verzoek van een auteur die werkte aan een boek over de kunstenaar, twee schetsjes en schreef daarbij:

“Het oor is met een scheermes afgesneden langs de stippellijn.”

Daaruit blijkt dat Vincent van Gogh daadwerkelijk zijn hele oor afsneed. Er is ook wel eens beweerd dat Van Gogh niet zelf zijn oor afsneed, maar dat de Franse kunstschilder Paul Gauguin dat tijdens een ruzie deed. Gauguin, die in Arles enige tijd samenwoonde met Van Gogh, schreef in zijn biografie overigens al dat het hele oor werd afgesneden. Anderen, waaronder schilder Signac en de weduwe van broer Theo, meldden echter dat het slechts om de lel ging, waardoor onduidelijkheid bleef bestaan.

Zelfmoord

In juli 1890 maakte de kunstenaar een einde aan zijn leven. Volgens sommige berichten schoot de kunstenaar zich in een korenveld bij Auvers met een revolver in de borst. Hierna raakte hij buiten bewustzijn. Toen hij weer bijkwam, ging de kunstenaar op zoek naar de revolver om het karwei “af te maken”. Van Gogh kon het wapen echter niet meer vinden en strompelde hierna naar de herberg waar hij verbleef. Dertig uur later overleed hij daar aan zijn verwondingen. Een half jaar later stierf ook zijn broer Theo. Vincent en zijn broer liggen naast elkaar begraven op de begraafplaats van Auvers-sur-Oise.

Bekendheid en waardering

Niet lang na de dood van Vincent en Theo reisde de weduwe van laatstgenoemde, Johanna van Gogh-Bonger, terug naar Nederland. Ze bracht ook een aanzienlijk aantal schilderijen van Van Gogh mee. Ze verkocht zo nu en dan werken van haar zwager, maar heel veel geld bracht dit nog niet op. In 1905 organiseerde het Stedelijk Museum in Amsterdam in een solotentoonstelling veel werk van Vincent van Gogh. Belangrijk voor de waardering was Helene Kröller-Müller. Deze vermogende vrouw was gecharmeerd door het werk van Vincent van Gogh. Ze beschouwde hem als een van de ‘grote geesten van de moderne kunst’. Tussen 1908 en 1929 kocht ze samen met haar man Anton tientallen werken van Vincent van Gogh waarmee ze een belangrijke impuls gaf aan de waardering voor zijn werk. Het huidige Kröller-Müller Museum heeft maar liefst 90 schilderijen en ruim 180 tekeningen van Van Gogh in de collectie. Het is daarmee de op een na grootste Van Goghverzameling ter wereld. De grootste collectie wordt beheerd door het Van Gogh Museum in Amsterdam, dat in 1973 werd geopend en tot een van de best bezochte musea van Nederland behoort.

Overzicht van citaten van Van Gogh
Overzicht van boeken over de kunstenaar
Bekijk ook: Schilderijen van Vincent van Gogh

De werken van Vincent van Gogh

Bronnen ▼