Kettervervolger (1561-1564)
In het zuidoosten van de Franse gebieden woonden relatief veel protestanten. Zij werden streng vervolgd en daarom sloegen velen op de vlucht, onder andere naar het rustiger prinsdom Orange. Vooral religieuze vluchtelingen uit de Languedoc, Comtat Venaissin en Dauphiné zochten daar hun toevluchtsoord. Het prinsdom lag niet alleen dichtbij, maar ook was daar de Oranjeprins soeverein, waardoor hij los van het Franse vorstenhuis zijn eigen beleid kon voeren. Hier vielen dus geen vervolgingen te verwachten.
Willem van Oranje was allesbehalve blij met deze immigranten. Ze kostten hem geld, tijd en energie. De prins voorzag imagoproblemen als zijn vorstendom bekend zou komen te staan als een protestants bolwerk en probeerde daarom het protestantisme in zijn prinsdom in de kiem te smoren. Hiervoor had hij contact met zijn plaatselijke bestuurders, en in het bijzonder met Artus Prunier, heer van Saint-André-en-Beauchêne, die namens Willem hoge functies vervulde in het prinsdom en die de protestanten daar moest vervolgen. Willem legitimeerde de onderdrukking door te stellen dat het katholicisme het ware geloof was, ‘zoals we dit hebben ontvangen van onze voorouders’. Daarmee zal hij niet zijn eigen ouders bedoeld hebben, laat staan zijn schoonouders.
Willem van Oranje en Prunier overlegden met paus Pius IV, die bezittingen had in Avignon, dat weer grensde aan Orange. De paus zag de ketterij in het prinsdom als een bedreiging voor zijn eigen gebieden. In de prins had de paus een goede bondgenoot. Willem bleek allesbehalve een gematigde vorst uit een ‘ketterse’ omgeving, integendeel. In hun correspondentie benadrukte de prins het belang van de strijd tegen protestanten en telkens bevestigde hij zijn toewijding aan de paus en diens edicten over de vervolging van andersgelovigen. De prins wekte geenszins de indruk dat hij moeite had met de kettervervolgingen. Hij verweet de paus zelfs dat die onvoldoende deed om de ‘uitbreiding van de valse leer’ tegen te gaan, waardoor de gebieden van de paus een besmettingshaard vormden voor zijn Orange. Willem stelde de ketterij voor als een ziekte, waarvan zijn prinsdom genezen moest worden. Gelukkig kreeg zijn schoonfamilie deze brieven nooit te zien, want anders had Oranje de toekomstige steun van protestantse Duitse vorsten kunnen vergeten.
(…)
Opportunisme in Orange
Intussen zetten de religieuze opstanden in Orange door. De protestanten voerden er hun eigen beleid en vanuit het prinsdom vielen hun troepen zelfs de bezittingen van naburige graven binnen. Ze legitimeerden hun aanvallen met het argument dat de graven de doodstraf voor ketterij handhaafden terwijl het Franse vorstenhuis had bepaald dat daar een einde aan moest komen. Met veel geweld veroverden de hugenoten verschillende gebieden, waar zij alle kostbaarheden van de katholieke Kerk in beslag namen. Die verkochten ze en met de opbrengst financierden ze hun strijd. Ook vielen ze meer dan eens het land van de graaf van Crussol binnen, ten noorden van Orange, en haalden ze landerijen en dorpen leeg.
De gouverneur van Avignon bracht een katholiek leger op de been dat van de paus de opdracht kreeg ketterij in Orange de kop in te drukken, met alle mogelijke middelen. De burgers van Avignon kregen zelfs een uitnodiging om mee te reizen. Als de burcht van Orange zou vallen, zouden ze daar alles mogen doen en laten wat God in normale omstandigheden verboden had.
Op 6 juni 1562 was het zover. Na een kort beleg veroverde het katholieke leger Orange. Wat volgde, was een massamoord. De stad werd voor een groot deel met de grond gelijk gemaakt. Helaas voor de paus en de prins was de protestantse invloed daarmee niet voorbij. De verovering van Orange bleek zelfs contraproductief en de situatie escaleerde verder. De protestantse leiders mobiliseerden grote groepen bewapende hugenoten om wraak te nemen voor de plundering van Orange en in de Dauphiné en Comtat veroverden ze meerdere sterk verdedigde plaatsen. Aldaar probeerden ze de gewelddadigheid van de plundering van Orange te overtreffen. En dat leidde weer tot wraakplannen aan katholieke zijde.
Veel burgers die slachtoffer werden van deze situatie hadden aanvankelijk weinig met het conflict te maken. Slechts een klein percentage van de bevolking identificeerde zich met ‘de katholieken’ of ‘de hugenoten’. De meesten wilden simpelweg een rustig leven leiden. Tijdens de gewelddadigheden koos een deel van de onpartijdigen toch partij. Overlevenden van de grote plundering van Orange bijvoorbeeld, ontwikkelden zo’n afkeer voor de katholieken uit Avignon dat ze zich bij de hugenoten aansloten. In de gebieden waar de protestanten hun ‘wraak’ zochten, gebeurde het omgekeerde. De onderlinge haat groeide en de plunderingen werden heviger en wreder.
De stad Orange, of wat daarvan over was, werd meerdere malen veroverd door beide groepen. Uiteindelijk was de stad dermate verzwakt, dat Willem van Oranje zijn kans zag om het gebied weer in handen te krijgen. In april 1563, na twee jaar van gevechten, trokken troepen in zijn naam de stad binnen. Volgens de negentiende-eeuwse historicus Jérôme Alexander Sillem waren er in de zwaar getroffen stad nog maar vijf mensen over, maar daarmee overdreef hij waarschijnlijk.
Al na een maand werd het edict van de prins geschonden. De katholieke graaf van Suze viel een dorp in Orange aan, uit wraak voor een eerdere protestantse actie, en zo begon een nieuwe ronde van protestantse wraakacties in de pauselijke gebieden. Daarop kreeg Oranje een dreigbrief van de paus, die eiste dat de prins het ware geloof zou beschermen. Anders hoefde hij in de toekomst niet meer te rekenen op pauselijke steun. In alle haast stuurde de prins daarom twee vertrouwelingen om orde op zaken te stellen in Orange en te zorgen dat zijn edict werd nagevolgd. Maar de twee heren kregen niets voor elkaar.
~ Aron Brouwer & Marthijn Wouters
Boek: Willem van Oranje. De opportunistische Vader des Vaderlands
