De laatste tijd is er, logischerwijs gezien de actualiteit, sprake van een toenemende aandacht voor de opkomst en geschiedenis van de Islamitische Staat (IS). Recent schreef Jan van Oudheusden hierover uitgebreid in zijn boek Midden-Oosten. Een kleine geschiedenis. In de monografie Zwarte vlaggen. De opkomst van IS (Uitgeverij Q, 2016) beschrijft de Amerikaanse journalist Joby Warrick, die met dit boek de Pulitzerprijs 2016 won, hetzelfde thema.
Opbouw boek
Het boek bestaat uit drie hoofddelen. Eerst behandelt Warrick de opkomst van Abu Mussab al-Zarqawi, de eerste leider van de terroristische organisatie Islamitische Staat, die in juni 2006 door de Amerikanen gedood werd.
In deel twee komt de situatie in Irak aan bod. Vooral in dit land, dat een puinhoop was geworden na de periode Saddam Hoessein en de Amerikaanse bezetting, schoot de Islamitische Staat wortel. De onderdrukking van de soennieten in dit land speelde hierbij een belangrijke rol. Dit leidde tot het ontstaan van de IS vanuit de Irakese tak van Al-Qaida.
In het derde en laatste deel gaat Joby Warrack in op de Islamitische Staat zelf en de ontwikkeling van deze organisatie.
Opkomst van Al-Zarqawi
Warrick opent het boek door de lezer mee te voeren naar een gevangenis in een oud fort in Al-Jafr, in het zuidoostelijke woestijngebied in Jordanië. Het is een desolaat dorp, waar je spontaan depressief wordt. De hel op aarde, aldus de cineasten David Lean en Howard Kent, die in deze woestijn in 1962 opnamen maakten voor de film Lawrence of Arabia.
In deze gevangenis zaten in 1998 ongeveer 50 mannen gevangen, die uit andere gevangenissen gehaald waren omdat ze zulke gevaarlijke ideeën hadden dat het de autoriteiten beter leek hen te isoleren. Twee Jordaniërs onderscheidden zich van de grauwe massa: Abu Mohammed al-Maqdisi (geboren als Isam Mohammed Tahir al-Barqawi), een Jordaans-Palestijnse geestelijke en schrijver, en Abu Musab al-Zarqawi (geboren als Achmed Fadheel al-Khalayleh), een Jordaanse terrorist en nauw betrokken bij Al Qaida, de door Osama bin Laden (1957-2011) opgerichte terreurorganisatie. Warrick schrijft:
“Maar als de gevangenis de jihadisten had moeten breken of aan het twijfelen had moeten brengen, dan was dat volledig mislukt. Door de ontberingen in de grote gemeenschappelijke cellen en de dagelijkse strijd om hun religieuze purisme vol te houden tussen drugsdealers, dieven en moordenaars, trokken de mannen des te meer naar elkaar toe. Ze hadden een gemeenschappelijke overtuiging, een strenge vorm van de islam, uitgevonden door Maqdisi en ingeprent tijdens de eindeloze weken in gevangenschap. Daarnaast beschikten ze over een uitzonderlijke discipline. De groep gedroeg zich als een militaire eenheid, met een duidelijke gezagsstructuur en onvoorwaardelijke gehoorzaamheid aan Maqdisi’s persoonlijk assistent. ” (38)
Die persoonlijke assistent en vriend van Al-Maqdisi was Abu Musad al-Zarqawi. Beide mannen, die een belangrijke rol in Al Qaida speelden, ontwikkelden een theorie die nog en paar stappen verder ging dan die van de Sayyid Qutb (1096-1966), de geestelijke vader van de Egyptische Moslimbroederschap en het islamisme, de politieke islam. Al-Maqdisi was een rasechte jihadist en stelde, dat was vernieuwend, dat elke moslim die leeft onder een niet-zuiver islamitische overheid, verplicht was die overheid met alle mogelijke geweldsmiddelen omver te werpen.
Vervolgens volgen we het levenspad van Al-Zarqawi, die in 1999 werd vrijgelaten en vervolgens naar onder meer Pakistan, Afghanistan en Irak gaat. Al-Zarqawi bouwt bij Herat in Afghanistan een jihadistentrainingskamp en is verder betrokken bij allerlei ontvoeringen en onthoofdingen van ‘kaffers’ (heidenen). De Amerikanen zetten 25 miljoen dollar op zijn hoofd. Uiteindelijk, op 7 juni 2006, kwam Al-Zarqawi om het leven nabij Baquba, een stad in centraal-Irak, toen Amerikaanse F-16’s bombardementen uitvoerden.
Opkomst ISIS: van Irak naar Syrië
Er valt veel over Warricks mooie boek te schrijven. Over hoe ISIS opkwam in Irak, doordat de sjiitische regering de soennieten onderdrukte. Maar ik beperk me tot enkele hoofdlijnen uit het laatste, derde deel. Dat gaat over de opkomst van ISIS, in de puinhopen van Irak en aangewakkerd door de mislukte Arabische Lente in met name Syrië, waarbij allerlei dictators in het Midden-Oosten ten val kwamen.
“Op 24 januari 2012 plaatste een voorheen onbekende rebellengroep een korte video op internet die iets bevestigde van wat westerse inlichtingendiensten al vermoedden: het eerste filiaal van Al Qaida in Syrië was officieel geopend. De formele aankondiging ging gepaard met een mediacampagne die passend zou zijn geweest voor een nieuw model auto of de nieuwste Apple-gadget. Twee dagen lang waren er op islamitische websites banners te zien met de belofte van een speciale aankondiging van een klok die de uren aftelt. Toen het moment was aangebroken, werd het Al Nusra-Front voorgesteld met een filmpje van zestien minuten…” (316)
De hoofdspreker, Abu Mohammed al-Julani, hield zijn gezicht zorgvuldig verborgen op de video. In allerlei landen weren geldacties op touw gezet om de Syrische salafisten te steunen in hun strijd voor een islamitische kalifaat. De steun kwam uit onder meer Saudi-Arabië, Koeweit en Libië. Uit allerlei landen kwamen fanatieke moslims naar Syrië / Zuid-Turkije om zich bij het Al-Nusra Front aan te sluiten. De gevolgen van al deze ellende zien we nog bijna dagelijks op het NOS-journaal. Op 28 juli 2016 verbrak het Al-Nusra Front de banden met Al Qaida en onderging een naamsverandering; de club staat nu bekend als Jabhat Fateh al-Sham.
Boek: Zwarte vlaggen. De opkomst van IS
Achtergrondartikel: Islamitische Staat – Ontstaan en geschiedenis van de terreurbeweging
Bekijk dit boek bij:
