De swastika was eens een sterk symbool van geluk en kracht. Het ‘hakenkreuz’ dat ervan is afgeleid, heeft de swastika zwaar besmet. Dat maakt voor historici lastig om nog onbevangen over de swastika te schrijven. De onschuld is immers verloren. Toch ga ik een poging wagen om zonder moreel oordeel over de tijd te schrijven dat de swastika een geliefd sportsymbool was.
De swastika is een universeel symbool, van India tot de Indianen, van hindoes tot christenen. Je zou het een archetype kunnen noemen, een symbool dat vastligt in het collectief onbewuste (Freud). Dat wil zeggen dat verschillende culturen onafhankelijk van elkaar het symbool ontwikkelden en gebruikten. Hitler heeft het hakenkruis dus zeker niet uitgevonden. Hij trof een swastika aan boven een kerkdeur in Oostenrijk. Hij heeft het symbool vervolgens een achtste slag gedraaid, en het in witte cirkel op een rode achtergrond geplaatst. De vlag met het hakenkreuz werd in 1920 voor het eerst gehesen in Duitsland door de NSDAP.
De swastika is een kruis met aan alle uiteinden een haak. Het symbool kan linksom of rechtsom draaien. In China en India wordt het symbool nog steeds dagelijks gebruikt. De Rode Swastika is in China het equivalent van ons Rode Kuis. De naam swastika komt uit het Sanskriet van ‘svatika’. Dat betekent zoveel als ‘datgene wat geluk brengt’. We vinden daarom op oude wenskaarten nog regelmatig swastika’s. Zelfs op Amerikaanse kerstkaarten. Ze moesten de ontvanger een lang en gelukkig leven bezorgen. Swastika’s kun je ook vaak zien in mozaïeken en ornamenten. Coca Cola bracht in 1925 een gelukshanger op de markt in de vorm van een roestbruine swastika met daarop Drink Coca-Cola in bottles 5 C. Ten onrechte wordt deze hanger in verband gebracht met het naziregime.
Sportclubs
Er zijn meer Amerikaanse clubs bekend die de swastika als logo en symbool hadden. Zoals de Swastika 9, een dames softbalclub uit Washington. Ze poseerden trots met de swastika op hun shirt. Dat geldt ook voor de basketballende leerlingen van de Chilocco Indian School een landbouwschool voor Native Americans. Het symbool was voor hen ook een symbool van de eigen cultuur. Veel meer Amerikaanse sporters droegen trouwens de swastika als goodluckcharm op hun kleding, vooral honkballers op het shirt of de pet, golfers op hun stokken, maar ook bergbeklimmers en piloten droegen swastika’s.
Korfballers en tennissers
En Nederland? Ook in ons land waren voor de oorlog volop sporters met swastika’s. Het symbool was ook in ons land niet onbekend voor de oorlog. In Haarlem werd op 15 juli 1924 een Swastika-voetbalclub opgericht, in Bovensmilde werd er met die naam gekorfbald en in Soest was er een kleine tennisvereniging genaamd Swastika. De grastennisbaan van deze club ligt er nog, in de achtertuin van een van de villa’s.
De voetbalclub Swastika in Haarlem heeft waarschijnlijk de swastika uit de Noordse mythologie ontleend, omdat toen alle Griekse en Latijnse namen en symbolen wel zo’n beetje uitgeput waren. De Noordse mythologie kende de swastika als de hamer van Thor. Halverwege de jaren dertig besloot de Haarlemse club om begrijpelijke redenen om het embleem van de shirts te halen en te vervangen door een ‘S’ over het stadswapen. Eind jaren dertig had vrijwel niemand nog zin om te voetballen bij deze club. De club heeft de oorlog dan ook niet overleefd. In 1935 heeft ook de Drentse korfbalvereniging de handdoek in de ring gegooid.
Maar dat er in de stad Groningen een voetbalvereniging was die ook Swastika heette, waarvan verreweg de meeste spelers Joods waren, is achteraf bijna te bizar om te geloven. En toch bestond die club. Gerard Helsma, de voetbalhistoricus van deze stad:
‘De club heeft van 1922 tot 1924 bestaan en speelde op een veld achter café Keuning in Helpman. Het tenue bestond uit een geelzwart shirt en een zwarte broek. Op dat shirt hadden de spelers een swastika als embleem. Ze speelden in de tweede klasse van de onderbond en hun prestaties waren redelijk goed. Het eerste seizoen werden ze kampioen, zonder evenwel te promoveren. In hun tweede jaar werden ze tweede. Daarna ging hun cluppie op in De Raven, wat een volledig Joodse vereniging was.’
De swastika heeft de clubs uiteindelijk niet het geluk gebracht waarop ze hoopten. De leden liepen en masse weg bij deze clubs. In veel landen wordt het gebruik van het symbool nu ontmoedigd of zelfs verboden. Ook in Nederland is het gebruik verboden als het gerelateerd is aan racisme of xenofobie. Het lijkt me onwaarschijnlijk dat er ooit nog een westerse sportclub de naam swastika of het symbool zelf zal gebruiken.
- Bekijk ook: Swastika Laundry (ca. 1912)
- Boek: The Swastika, Symbol Beyond Redemption?
