Als het kwartje gevallen is – Herkomst

Van het spreekwoord ‘Als het kwartje gevallen is’ weten de meeste mensen wel wat het betekent. Minder bekend is waar dit mooie gezegde – dat al sinds de jaren 1930 bestaat – taalkundig gezien vandaan komt. Dit artikel gaat in op deze onderwerpen.

Betekenis van het spreekwoord

Als iemand eindelijk in de gaten heeft hoe iets werkt of iets snapt, dan is het kwartje gevallen. Je hebt eindelijk, al dan niet te laat, door hoe het in elkaar zit. De boodschap dringt tot jou of iemand anders door. Een soort eureka-moment dus. In Vlaanderen gebruikt men voor ‘als het kwartje gevallen is’ een vergelijkbare uitdrukking, namelijk ‘zijn frank is gevallen‘.

Herkomst

Er zijn meerdere theorieën over de herkomst van het ‘gevallen kwartje’. Een verklaring verwijst naar Engeland. Daar werd in de negentiende eeuw een penny-in-the-slot gokautomaat geïntroduceerd. Zoals de naam van deze gokkast al aangeeft, moest men een muntje in een sleuf stoppen om te kunnen gokken.

Er zat echter een klepje over die sleuf heen, waardoor mensen even moesten zoeken waar ze hun geld in moesten stoppen. Als ze het eindelijk doorhadden, viel de penny ofwel het kwartje. In Angelsaksische landen gebruikt men dan ook – sinds ongeveer 1890 en beginnend in het Engelse Yorkshire – als variant van ‘het kwartje is gevallen’ het gezegde…

“…The penny dropped”

Het was de Britse krant The Daily Mirror die in de augustus 1939, de Engelse variant van het spreekwoord met bijhorende betekenis gebruikte:

“And then the penny dropped, and I saw his meaning!”

Een nog eerdere vermelding is te vinden in de periodiek The Ripley and Heanor News in april 1931, waar het volgende stond:

“Then the penny dropped and I realised what it was.”

De theorie van het toilet

Er zijn taalkundigen die een andere verklaring aanhangen. Deze verklaring gaat terug tot het interbellum, dus de jaren 1920 en 1930. In die tijd was het gebruikelijk dat Engelse openbare toiletten een geldsleuf op de deur hadden, voordat ze gebruikt konden worden. Stopte je een penny of een muntstukje in de deur, dan ging die open en kon je eindelijk je behoefte doen. Maar wel pas nadat het kwartje gevallen was…

Interessant: Het Kwartje van Kok (1991)
Lees ook: Geen rooie rotcent hebben – herkomst van het gezegde
Boekentip: Niall Ferguson – Het belang van geld

Bronnen ▼