Wanneer romanschrijvers ervoor kiezen historische personages in hun boek een rol te laten spelen, komen zij onoverkomelijk voor een dilemma te staan. Kun je een historisch persoon dingen laten doen of zeggen, waarvan je niet zeker weet dat hij dat werkelijk gedaan of gezegd heeft?
Een dergelijke behoedzaamheid is aan de Amerikaan Shawn Hoffman niet besteed. In Bokser in Auschwitz laat hij historische figuren doen wat hem uitkomt. Het hoofdpersonage is de fictieve figuur Samson Abrams, een bokser van Joodse afkomst die met zijn familie door de nazi’s gedeporteerd is naar Auschwitz-Birkenau. Daar hebben zowel nazi-arts Josef Mengele als kampcommandant Rudolf Höss een bijzondere belangstelling voor de Joodse bokskampioen. Höss laat het hem opnemen tegen Duitse opponenten en verdient veel geld door bij weddenschappen telkens zijn geld in te zetten op de Joodse krachtpatser. Mengele daarentegen kan het niet uitstaan dat een minderwaardige Jood telkens wint van een superieure Ariër en pleegt de gruwelijkste daden om de bokser klein te krijgen.
Feiten
De auteur laat zich erop voorstaan dat zijn boek gebaseerd is op waargebeurde verhalen. Inderdaad werden er in Auschwitz bokswedstrijden georganiseerd tussen gevangenen ter vermaak van de SS. Samson zou geïnspireerd kunnen zijn op de in 2009 overleden Grieks-Joodse Auschwitz-overlevende Salamo Arouch, die beweerde tijdens zijn gevangenschap te hebben gebokst voor zijn leven. De winnaar kreeg extra eten of lichter werk toebedeeld, de verliezer eindigde in de gaskamer. Dat is ook de kern van het verhaal van Hoffman, behalve dat zijn hoofdfiguur vecht tegen Duitsers en niet tegen medegevangenen. Hoewel hij voorin zijn boek waarschuwt tegen Holocaustontkenning met een citaat van de Iraanse ex-president Mahmoud Ahmadinejad, die de afslachting van Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog een sprookje noemt, gaat hij zelf niet zorgvuldig met de feiten om.
Grotesk
Hoffman is evenmin nauwkeurig bij de portrettering van de historische personen. Hij laat ze dingen doen en zeggen waarvan je zeker weet dat ze die nooit gedaan of gezegd hebben. Höss en Mengele zijn in het boek slechts karakterloze romanpersonages die inwisselbaar zijn voor willekeurig welke andere slechterik. Zeker Mengele wordt opgevoerd als de stereotype nazi die telkens weer zijn revolver trekt om een gevangene te doden. De dokter schept groot genoegen in de meest gruwelijke misdaden om hoofdpersoon Samson te kwetsen. Hoewel Mengele in Auschwitz natuurlijk verantwoordelijk was voor afgrijselijke experimenten op menselijke proefpersonen komt de wijze waarop hij in dit boek wordt opgevoerd grotesk over. Dat geldt in het bijzonder ook voor de scène waarin Samson de nazi-arts vanuit de boksring uitdaagt om de Arische superioriteit met zijn vuisten te bewijzen, terwijl niemand minder dan Hitler vanuit het publiek toekijkt.
Positief aan het boek is de vlotte schrijfstijl. Doordat het is geschreven op een manier die doet denken aan een thriller weet de auteur de aandacht van de lezer vast te houden. Daarin bewijst zijn achtergrond als scenarioschrijver zich. De gruwelijkheden had hij echter beter kunnen doseren, waardoor de spanning langzamer opgebouwd zou zijn. Had de schrijver zich iets aangetrokken van de overpeinzingen van Laurent Binet (voor zover die in Amerika doorgedrongen zijn) dan had Bokser in Auschwitz een aangrijpend boek kunnen zijn dat een groot lezerspubliek bekend had kunnen maken met een zwarte bladzijde uit de Europese geschiedenis. Door de nonchalante wijze waarop de auteur met historische feiten is omgegaan zal het boek de lezer met serieuze historische belangstelling echter niet kunnen bekoren. De misdaden in Auschwitz zijn eigenlijk te gruwelijk om ze te gebruiken voor een Rocky-achtig Hollywoodscenario als dit.
– Go2War2
