Ruim 25 jaar geleden overleed de Amerikaanse journaliste en historica Barbara Tuchman (1912-1989). Ze schreef diverse mooie historische boeken, die – niet voor niets – in het Nederlands nog steeds worden herdrukt. Vooral bekend zijn haar boeken over de veertiende eeuw en over de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog.
Waanzinnige veertiende eeuw
Bij mijn weten is tijdens de colleges over de Middeleeuwen van de opleiding Geschiedenis die ik rond de millenniumwisseling volgde, de naam van Barbara Tuchman nooit gevallen. Een gemis.
Pas later las ik haar leerzame boek De waanzinnige eeuw (1980), waarin ze aan de hand van thema’s zoals de vier uitbraken van de Zwarte Dood, de hoofse liefde, religie en de Honderdjarige Oorlog, een toegankelijk beeld schetst van de Middeleeuwen.
Naast de leesbaarheid valt dit boek op door de treffende beschrijvingen van het gewone, dagelijkse leven van de middeleeuwers. Door een Franse ridder, Engelram VII van Coucy, als centraal persoon te kiezen weet Tuchman een heel persoonlijk perspectief aan de veertiende eeuw te geven.
Godspenning
“In de Middeleeuwen twijfelde niemand aan het feit dat de meerderheid der mensheid voor eeuwig verdoemd was. ‘Salvandorum paucitas, damnandorum multitudo’ (Weinigen zullen gered zijn, velen verdoemd) was de vuistregel van Augustinus tot Aquino. Noach en de zijnen als voorbeeld genomen om het aantal geredde zielen aan te geven, meestal geschat op één op duizend of zelfs één op tienduizend. Het deed er niet toe hoe weinigen zouden worden uitverkoren, de Kerk bood hoop voor iedereen (…) De Kerk, niet de regering, stond borg voor de zorg aan hulpelozen in de maatschappij – mensen met een aangeboren afwijking en zieken, wezen en kreupele mensen, de melaatse, de blinde, de idioot – door de leken in te prenten dat het geven van aalmoezen hun als verdienste werd aangerekend en een stoel in de hemel bezorgde. (…) Rechtslichamen namen het bij wijze van religieuze plicht op zich de armen te helpen. De ambachtsgilden legden voor elk koop- of verkoopcontract een penning opzij voor liefdadigheid, de zogenaamde ‘godspenning’. Lekenraden in de parochies hielden toezicht op het handhaven van de ’tafel der armen’ en op een bank voor aalmoezen. Op feestdagen was het de gewoonte om twaalf armen aan de feestdis te nodigen en op Witte Donderdag placht de burgemeester of een andere notabele van een stad in de naam van Christus de voeten van een bedelaar te wassen. Toen Lodewijk de Heilige de ceremonie verrichtte, weigerde zijn metgezel en biografieschrijver, de heer van Joinville, aan de ceremonie deel te nemen, omdat hij volgens zijn zeggen ziek zou worden als hij de voeten van dergelijke boerenpummels moest aanraken. Het was niet altijd eenvoudig de armen lief te hebben.” (57-59)
Eerste Wereldoorlog
Ook over de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog heeft Tuchman ook twee fraaie boeken geschreven, die eveneens in het Nederlands vertaald zijn. In De kanonnen van augustus (1962) beschrijft ze de laatste weken voor en de eerste maand van de Eerste Wereldoorlog. Net als dit boek is recent De trotse toren (1962), dat gaat over de jaren 1890-1914, opnieuw uitgegeven bij De Arbeiderspers. Beide laatstgenoemde boeken staan nog op mijn verlanglijstje en worden binnenkort ongetwijfeld aangeschaft.
