Beate Uhse, van jachtvlieger tot pornokoningin

Je mocht haar of je mocht haar niet. Maar bijna iedereen kende haar. Rond de millenniumwisseling wist 98 procent van de mensen in Duitsland wie Beate Uhse was. Van zoveel bekendheid konden andere bedrijven alleen maar dromen. Ze werd gevierd als boegbeeld van de seksuele voorlichting, als bevrijdster van de knellende seksuele moraal. Als Tante Seks. Als voorvechtster van het doorbreken van taboes. Ze droeg bij aan de liberalisering van de seksuele moraal. Ze werd gedemoniseerd door de kerk en de autoriteiten. Ook door de feministen van de jaren tachtig, omdat ze volgens hen in haar pornofilms vrouwen degradeerde tot objecten van mannelijke lust.

Maar bijna vergeten is de bijdrage die “Uhse” in de jaren vijftig en zestig leverde aan sociale verandering en een vrijere benadering van seksualiteit – tegen de zwaarste weerstand van de rechterlijke macht en de kerk in. Met Beate Uhse begon feitelijk de seksuele revolutie in Europa. Met haar onderneming bracht ze het tot een van de meest succesvolle ondernemers van de twintigste eeuw. Met de juiste neus voor een goede deal.

Beate Uhse was een van de beroemdste Duitse vrouwen van de vorige eeuw. Ze heeft die naam eigenlijk maar ongeveer tien jaar van haar leven gedragen, vanaf haar huwelijk met haar eerste echtgenoot Hans-Jürgen Uhse in 1939 tot haar tweede huwelijk met Ernst-Walter Rotermund in 1949. “Beate Uhse” werd een gevestigde merknaam voor boeken over seksuele voorlichting, sekshulpmiddelen en voorbehoedmiddelen. Het merk werd in Duitsland net zo bekend als Tempo, Nivea en Coca-Cola en stond voor voorlichting, seks en erotiek.

Haar leven was echter niet slechts seks en erotiek, zoals vrijwel iedereen haar kende. Haar leven had ook een andere, fascinerende kant. Voordat ze ondernemer werd leidde ze een turbulent leven als demonstratie- en jachtvlieger in nazi-Duitsland. In dit artikel een schets van haar leven.

Eerste jaren

Beate Uhse werd op 25 oktober 1919 in Cranz/Oost-Pruisen (huidig Rusland) als Beate Köstlin geboren in bevoorrechte omstandigheden. Ze groeide op een groot landgoed op in Oost-Pruisen. Haar moeder was een van de eerste vrouwelijke artsen in Duitsland, haar ouders waren liberaal en vooruitstrevend. De twee dochters van het gezin hadden dezelfde vrijheden als de zoon en seksualiteit werd openlijk besproken.

Toen ze acht jaar oud was, vertelde haar oudere broer haar de legende van Icarus. Ze was gefascineerd door het verhaal en door het idee van vliegen. Zo erg zelfs dat ze kippenveren verzamelde en deze tot twee vleugels aan elkaar plakte en van het dak van de veranda van haar ouders sprong. Beate bleef ongedeerd. Haar ouders legden haar geen beperkingen op, maar moedigden haar sportieve dochter aan en steunden haar. Op vijftienjarige leeftijd werd ze Hessisch kampioen speerwerpen.

Ze wilde onder geen beding in de voetsporen van haar ouders treden door als boerin of als arts in haar levensonderhoud te voorzien. Ze wilde leren vliegen.

Toen ze zestien was reisde Beate voor een jaar naar Engeland om als au pair Engels te leren. Vervolgens keerde ze terug naar het landgoed van haar ouders, waar ze ter wille van haar ouders een “echte” cursus huishouding volgde. Tijdens een reis naar Berlijn ontmoette haar vader toevallig Wilhelm Sachsenberg, adviseur bij de Duitse Aeroclub. Tegenover hem klaagde hij over zijn dochter die “gek was op vliegen” en over de “onzin” van vrouwelijke piloten. Sachsenberg begreep de neiging van de zeventienjarige en stuurde haar gedetailleerde informatie over de vliegeropleiding. Uiteindelijk gaven haar ouders toe aan de aandrang van de jonge vrouw.

Op 7 augustus 1937 deed Beate haar eerste vliegervaring op in een Heinkel He 72, bij de vliegschool Rangsdorf nabij Berlijn. Drie weken later volgde de eerste solovlucht. Ze trainde vervolgens op de typen Klemm Kl 25, Focke-Wulf Fw 44 en Bücker Bü 131 Jungmann. Ze voltooide haar opleiding met een solo-vlucht Rangsdorf-Magdeburg-Halle-Leipzig-Rangsdorf en behaalde op haar achttiende verjaardag haar vliegbrevet. Zeer ongewoon in die tijd.

Stagiaire en demonstratievlieger

Om haar horizon te verbreden, solliciteerde Beate bij Bücker Flugzeugbau GmbH, eveneens gevestigd in Rangsdorf, waar ze op 1 november 1937 als stagiaire werd aangenomen en waar ze in alle geledingen van het bedrijf werkte. Gedurende deze tijd doorliep ze niet alleen de training op de toestellen Gotha Go 145 en de Arado Ar 66, maar begon ze ook met demonstratievliegen. In juli 1938 had ze al deelgenomen aan een wedstrijd voor sportvliegers en behaalde met een Klemm Kl 25 de tweede plaats onder dertien deelnemers.

Drie weken later stuurde de fabriek haar met een Bücker Bü 131 A naar Kortrijk/België om deel te nemen aan een luchtrace. Ze werd met haar vliegtuig van 80 pk eerste in haar klasse en derde in het algemeen klassement. Op 16 mei 1939 slaagde ze met vlag en wimpel voor haar demonstratie-vliegtest. Er volgden nog meer succesvolle demonstratiewedstrijden. Slechts een paar dagen voor het uitbreken van de oorlog gaf Bücker Flugzeugbau haar de opdracht om een ​​Bücker Bü 133 Jungmeister te demonstreren in Thurö/Denemarken. Ze werd nu een erkend piloot.

Beate was vanaf het begin verliefd op haar vlieginstructeur Hans-Jürgen Uhse, maar wees zijn herhaalde huwelijksaanzoeken af. Ze wilde het vliegen nooit opgeven voor een man. Omdat Hans-Jürgen haar actief steunde in haar vliegambities, stemde ze uiteindelijk toe. Maar haar vader weigerde het jonge stel een jaar lang zijn toestemming te geven. Op 28 september 1939 zou Hans-Jürgen Uhse moeten opkomen voor militaire dienst. Beate en hij trouwden vier uur voor zijn vertrek.

Ze werd door Bücker aangenomen als vaste vlieger en vervoerde nieuwe of gerepareerde vliegtuigen naar Hongarije. Toen een filmbedrijf Bücker vroeg naar vliegers als “stand in” voor filmsterren, raadde het bedrijf Beate Uhse aan. Ze was klein genoeg om zich op de voorste stoel te verstoppen om van daaruit het vliegtuig te besturen en capriolen te laten maken. Filmhelden als Hans Albers of René Deltgen speelden de gedurfde vlieger op de achterste stoel. In die hoedanigheid speelde Beate in diverse films.

Vlieger bij de nazi-Luftwaffe

In 1938 ging Beate als testvlieger werken bij de nieuw opgerichte vliegtuigreparatiewerkplaats Alfred Friedrich in Strausberg om vliegtuigen naar hun vliegbases te brengen. Demonstratievliegen was in de oorlog onmogelijk.

In 1943 beviel Beate Uhse van haar zoon Klaus. Omdat ze werkte in een bedrijf dat belangrijk was voor de oorlogsinspanningen, mocht ze blijven werken en kreeg ze zelfs toestemming om een ​​oppas in dienst te nemen die ook voor haar huis in Rangsdorf zorgde.

In mei 1944 kwam haar man Hans-Jürgen om het leven bij een vliegongeval en liet Beate als zesentwintigjarige weduwe achter met de eenjarige Klaus. Ze nam dienst bij de Luftwaffe en werd bij een squadron geplaatst dat werd ingezet voor transfervluchten, meestal op Junkers Ju 87’s, die vanuit de Weser-productiefaciliteit in Tempelhof, naar het front moesten worden gebracht. Ze was een van de weinige vrouwelijke vliegers.

Beate kon op deze wijze af en toe ook gevechtsvliegtuigen besturen waarmee ze anders niet zou mogen vliegen: de Junkers Ju 87 Stuka, de Messerschmitt Bf 109 en 110, de Focke-Wulf Fw 190 en aan het einde van de oorlog zelfs de Messerschmitt Me 262, ’s werelds eerste operationele straaljager. Beate Rotermund-Uhse was een van de weinige vrouwen waarvan bekend was dat ze in een dergelijke toestel vloog. Hoewel ze verschillende keren werd aangevallen door geallieerde vliegtuigen, ging ze door omdat ze dacht dat ze na de oorlog, met deze ervaring, een carrière als piloot kon hebben.

Ze was enthousiast over de kans die de Luftwaffe haar bood om met vliegtuigen te vliegen waartoe ze als sportvlieger nooit de kans zou hebben gehad. Vanaf oktober 1944 werd ze vervolgens met de rang van kapitein overgenomen door een squadron dat was gevestigd op vliegveld Staaken bij Berlijn.

Een avontuurlijke vlucht

In april 1945 werd Berlijn omsingeld door Sovjet-troepen. Haar squadron was vanuit Staaken westwaarts getrokken. Beate Uhse, die net terug was van een transfervlucht naar Leipzig, wilde niet vertrekken zonder haar zoon en zijn negentienjarige oppas. Ze baande zich een weg door de verwoeste stad naar haar huis in Rangsdorf en haalde hen beiden op. Met grote moeite slaagden ze erin het vliegveld Gatow bij Berlijn te bereiken, het enige vliegveld dat nog open was. Een kant-en-klare Junkers Ju 52 wilde haar en haar zoon meenemen, maar niet de oppas. Ze zag een vliegtuig, een Siebel Fh 104 met vijf zitplaatsen, maar met een bord met de tekst ‘Unklar’ eraan. Een achtergebleven vliegtuigmonteur hielp haar de machine luchtwaardig te maken en bij te tanken.

Uhse bladerde haastig door de handleiding van het vliegtuig waarmee ze nog nooit had gevlogen en vertrok met haar zoon, de oppas en de monteur naar het vliegveld Leck in Sleeswijk-Holstein. Het vliegtuig was de laatste machine die Gatow verliet. Ondanks het feit dat de brandstof bijna op was moesten ze uit de buurt blijven van Leck, omdat Engelse jagers de daar gestalde Duitse vliegtuigen aanvielen. Pas toen de Spitfires weg waren kon ze landen. Hier werd ze gevangen genomen door Britse troepen. Na een korte gevangenschap was Beate Uhse op zesentwintigjarige leeftijd een behoeftige, wanhopige en verweesde oorlogsweduwe met een peuter in Flensburg in Sleeswijk-Holstein, zoals veel vluchtelingen. Haar carrière als vlieger was inmiddels voorbij omdat de geallieerden alle Duitse vliegactiviteiten verboden.

Beate Uhse als zakenvrouw

De jonge weduwe moest een andere manier vinden om zichzelf en haar zoon te onderhouden. Duitsland was kapot, er waren te weinig woningen, er was nauwelijks voedsel, geen infrastructuur en veel burgers waren gedemoraliseerd. Miljoenen mannen waren gedood of vermist en er heerste een geweldig vrouwenoverschot. Een ongebreidelde prostitutie ontstond om in leven te blijven en kinderen te eten te geven. Voormalige Duitse soldaten die terugkeerden uit de oorlog maakten hun vrouwen zwanger, maar er was “geen woning, geen inkomen en geen toekomst” voor eventuele kinderen. Ook geallieerde soldaten lieten zich niet onbetuigd. Op grote schaal vonden in Duitsland massale verkrachtingen plaats. Geslachtsziekten tierden welig. Veel vrouwen ondergingen abortus in de illegaliteit.

Aanvankelijk kwam Beate rond met handeltjes op de zwarte markt. Ze verkocht houten speelgoed van deur tot deur en leerde daarbij veel huisvrouwen en hun moeilijkheden kennen. Beate herinnerde zich de lezingen die haar moeder (die tijdens de oorlog was overleden) haar had gegeven over seksualiteit, seksuele hygiëne en anticonceptie. Ze zocht naar informatie over de anticonceptiemethode Ogino-Knaus en publiceerde kort daarna een brochure waarin ze beschreef hoe vrouwen hun vruchtbare en onvruchtbare dagen konden bepalen.

De anticonceptie volgens Ogino-Knaus berust erop, dat de partners tijdens de periode dat de vrouw vruchtbaar is, geen gemeenschap met elkaar hebben. Het is een methode van periodieke onthouding. Reeds lang bestond het vermoeden dat er vruchtbare en onvruchtbare (‘zekere’) periodes in de maandelijkse cyclus van de vrouw zijn; maar pas na de Eerste Wereldoorlog lukte het om dit wetenschappelijk aan te tonen en de duur van de periodes aan te geven. De Oostenrijkse arts Knaus en de Japanner Ogino ontwikkelden uit hun waarnemingen een theorie, die tegenwoordig onder de naam van haar ontwerpers bekend is.

In 1947 werden er 32.000 brochures Pamflet X verkocht voor 50 pfennig en Beate gebruikte dit startkapitaal om haar Betu-Versand uit te breiden naar grotere steden als Hamburg en Bremen. Hiermee werd de basis gelegd voor het seksimperium, maar vooral Beate’s doorzettingsvermogen speelde een grote rol in de ontwikkeling van het bedrijf. Begin jaren vijftig waren er tientallen soortgelijke bedrijven, maar de meeste gaven het al snel op, ook vanwege de voortdurende aanvallen van de rechterlijke macht.

Veel mensen schreven Beate brieven voor advies over seksualiteit en erotiek. “Mensen waren onwetend over de feiten van het leven”, schrijft ze in haar autobiografie. Al snel verkocht ze ook condooms en “huwelijksgidsen”. In 1951 richtte ze samen met vier medewerkers het Beate Uhse postorderbedrijf op. Het aanbod omvatte condooms en boeken over het onderwerp “huwelijkshygiëne”. Slechts twee jaar later groeide het bedrijf naar veertien medewerkers. Beate Uhse trouwde met de Flensburger koopman Ernst-Walter Rotermund (die zijn zoon Dirk in het huwelijk bracht) en ze kregen samen nog een zoon, Ulrich.

In 1962 opende ze haar “speciaalzaak voor huwelijkshygiëne” in Flensburg, de eerste seksshop ter wereld. Het assortiment omvatte onder meer lingerie, tijdschriften, boeken, voorbehoedmiddelen, farmaceutische preparaten en stimulatie-artikelen. Op advies van haar advocaat opende ze de winkel vlak voor Kerstmis. Hij betoogde dat verontwaardigde burgers tijdens Kerstmis geen aanslagen zouden plegen en dat de verontwaardiging na Kerstmis zou zijn bekoeld – een berekening die werkte.

In haar winkel en in de catalogus bood Beate steeds meer “artikelen voor huwelijkshygiëne” aan. Het duurde niet lang voordat de politie in reactie op berichten van bezorgde burgers, op jacht ging naar die artikelen die dienden voor…

“…het onnatuurlijk opzwepen en bevredigen van seksuele prikkels die in strijd waren met de discipline en de moraal”.

In 1971 werden in de Bondsrepubliek nog vijfentwintig winkels geopend. Een hervorming van het strafrecht in de Bondsrepubliek vond vrij snel hierna plaats. Het bedrijf begon ook pornofilms te produceren en distribueren. De West-Duitse vrouwenbeweging had kritiek op deze stap. Ze verwierp de pornofilmindustrie als seksistisch en vrouwonvriendelijk.

In 1979 nam het bedrijf de activiteiten van de seksshopketen Dr. Müller’s over en bezat toen zesendertig winkels en dertien Blue Movie-bioscopen. Vlak daarna vond de oprichting plaats van Beate Uhse Aktiengesellschaft (AG). Het bedrijf werd opgesplitst. Beate beheerde samen met haar zoon Ulrich de winkels, bioscopen en filmzaken en haar zoons Klaus en Dieter bleven het postorderbedrijf en de uitgeverij runnen, onder de naam Orion Versand.

In 1996 maakte de onderneemster haar lang gekoesterde droom waar en opende ze het Beate Uhse Erotic Museum in het hart van Berlijn. Drie jaar later, in 1999, ging Beate-Uhse AG naar de beurs, een stap die de financiële wereld met grote belangstelling volgde. Het zakelijke succes stelde haar in staat haar oude droom weer waar te maken. Ze kocht haar eerste vliegtuig, een Cessna 172, waardoor ze zich weer een jong meisje kon voelen.

Beate Uhse in Nederland

In 1971 werd in Nederland in de Amsterdamse Kalverstraat de eerste zelfbedieningssekswinkel met videocabines van Beate Uhse geopend. Dit baarde indertijd veel opzien en was zeer tegen de zin van de winkeliersvereniging. De vestiging verhuisde later naar het Spui onder de naam Christine le Duc, een oorspronkelijk Nederlands bedrijf dat in december 2003 door Beate Uhse werd overgenomen. In Nederland waren er twintig filialen onder de naam Beate Uhse verspreid door het land.

In een interview vertelde ze dat seks altijd interessant is geweest en dat ook zal blijven zolang kinderen door mensen worden gemaakt en niet door machines. Dat laatste kreeg voor een journalist van dagblad De Tijd wel een heel andere klank bij een bezoek aan de life-show in het Uhse sex-theater in de Kalverstraat:

“Dan krijg je het huiverige weerzinwekkende gevoel dat er inderdaad sexmachines bestaan. En voor de bezichtiging van dit machinepark moet nog diep in de beurs worden getast ook. Vijfenzestig gulden voor een programma van vijf kwartier. Nee, dan toch maar liever naar het wassenbeeldenmuseum iets verderop.”

Het artikel in De Tijd maakte niet duidelijk of de journalist zich na vijf minuten vol afkeer afwendde, of dat hij de volle vijf kwartier naar van de show bekeek, om zo een meer afgewogen oordeel over deze machinerie aan zijn lezers te presenteren.

In augustus 2017 maakte de noodlijdende onderneming Beate Uhse bekend dat het de winkels en webshop van dochterbedrijf Christine le Duc alsmede haar groothandel Scala had verkocht. Christine le Duc was overgenomen door een groep anonieme Nederlandse investeerders en keerde daarmee na jaren onder Duits beheer weer terug als zelfstandig Nederlands bedrijf.

De Beate Uhse Group GmbH is wel verder gegaan met haar eigen merknamen: Pabo in Nederland, Vlaanderen en het Verenigd Koninkrijk; Adam et Eve in Frankrijk en Wallonië en Beate Uhse in Duitsland. Uiteindelijk mocht dit niet baten en werd het faillissement aangevraagd. EDC Retail, onder meer het moederbedrijf van Easy Toys, nam vervolgens de e-commerce-activiteiten over. Hiermee werd het bedrijf de grootste speler van Europa.

De strijd met justitie

In 1992 waren er ruim tweeduizend aanklachten tegen het bedrijf ingediend. Justitie voerde ongeveer vierhonderd strafprocessen. Vanuit het hedendaags perspectief is het nauwelijks te begrijpen dat de rechterlijke macht zoveel processen voerde tegen Beate Uhse, veelal wegens “het helpen bij onfatsoenlijkheid”, volgens een strafparagraaf uit 1919. Openbare aanklagers beschuldigden het bedrijf van het verspreiden van…

“…sluipend gif om seksuele handelingen uit te lokken en het bevorderen van de “ontremming en demoralisering” van het seksleven.”

Begin 1970 werd Uhse tot een boete van DM 60.000 veroordeeld. De rechtbank verklaarde dat haar bedrijf liefdesdranken en -snoepjes had verkocht die waren geadverteerd als zijnde seksueel stimulerend. Nader onderzoek wees uit dat deze producten coffeïne, alcohol en limonade bevatten.

Beate ondervond ook op andere manieren nadelen. De Duitse Boekhandelsvereniging weigerde haar Stephenson Verlag-inzending “vanwege morele zorgen” en de Flensburg Tennis Club wilde haar niet als lid accepteren vanwege “algemene zorgen”.

De producten van Flensburg’s Versand für Ehehygiene waren uiterst onschadelijk. Condooms waren goed voor het grootste deel van de omzet, plus een paar boeken zoals The Perfect Marriage, zalven, lingerie en zogenaamde seksuele stimulantia, of zoals het Limburgsch Dagblad van 14 juni 1969 het omschreef als “pepbonbons voor vermoeide heren”. In haar autobiografie schreef Uhse:

“De onwetendheid en het gebrek aan verbeeldingskracht van velen waren beangstigend. Ik heb honderden, duizenden brieven geschreven en in elke regel probeerde ik duidelijk te maken dat seks niet slecht is, maar een belangrijk onderdeel van het menselijk samenleven.”

Achteraf bezien lijkt dit het begin te zijn geweest van de seksuele revolutie van de jaren zestig en zeventig in Europa.

Faillissement in 2017

In 2017 vroeg de onderneming faillissement aan. De tijden waren veranderd, de beleving van seks ook, maar de Duitse seksketen veranderde niet snel genoeg mee. Wisselende raden van bestuur en groepen eigenaren slaagden er niet in zich staande te houden in de wereld van gratis porno op internet en nieuwere concurrenten.

De pornobusiness verplaatste zich van video’s en dvd naar online. Er werd meer porno gemaakt en gekeken dan ooit, maar vooral gratis. En als er al iemand geld aan over hield, dan niet Beate Uhse. De omzet liep snel terug.

Hoe kon het zo mis gaan? Duitsland was lichtelijk van slag. 98 procent van de Duitsers kende het merk Beate Uhse, valt te lezen in ieder artikel dat over de seksketen werd geschreven. Want hoewel Beate Uhse het “schmutzige” imago nooit helemaal wist af te schudden, veroverde het merk in ruim vijftig jaar een vaste plek in het Duitse straatbeeld. Haar seksonderneming was veel meer dan een handel in menselijk vlees, zeker in de beginperiode. Uhse gaf vrouwen voorlichting over voorbehoedsmiddelen en droeg er met haar voor die tijd revolutionaire onderneming aan bij dat het stigma op seksualiteit verdween, of in ieder geval kleiner werd.

Niet alleen de omslag naar online speelde een rol. Het ging ook over beeldvorming.

”Aan Beate Uhse bleef dat groezelige imago hangen”,

…zegt seksuologe Goedele Liekens. Vieze mannetjes, vieze boekjes, vieze filmpjes – dat bleef het imago. Hoewel er wel modernisering plaatsvond – de winkels van Beate Uhse kregen een luxere uitstraling, werden meer toegespitst op vrouwelijke klanten en focusten zich meer op voorlichting – bleef het allemaal nét niet. Naast hoogwaardige artikelen stonden dubieus verpakte goedkope speeltjes. Dat deed eerder denken aan toeristische winkeltjes aan de Reeperbahn (de hoerenbuurt van Hamburg) dan aan exclusiviteit en luxe.

Het lag zeker niet aan het feit dat mensen niet meer met seks en aanverwante zaken bezig waren, zegt Liekens.

”Net als eten en een woning is seks een universele behoefte. Dat blijft dus wel. Er is nog steeds wel schroom, maar anders dan vroeger. Mensen willen tegenwoordig goeie seks, omgeven met een sfeer waarvoor ze zich niet hoeven te schamen. Rondslingerende videobanden met rare filmpjes passen al lang niet meer in dat beeld.”

Liekens wijst op de populariteit van zogenaamde Eyes Wide Shut-feesten. Die worden georganiseerd in kastelen, voorzien van alle luxe, met mooie lingerie en latex en mooie attributen. Dat sluit beter aan bij de manier waarop mensen het willen beleven, aldus de seksuologe.

Op 9 mei 1972 scheidde Beate van haar tweede echtgenoot Ernst-Walter Rotermund. In 1983 werd bij haar maagkanker vastgesteld, die zij overleefde. Ze behaalde haar duikbrevet op vijfenzeventigjarige leeftijd. Beate Uhse stierf in juli 2001 in een Zwitserse kliniek als gevolg van een ernstige longontsteking en werd later begraven op de begraafplaats van Glücksburg.

Naast Oswalt Kolle was Beate Uhse een van de belangrijkste figuren op het gebied van seksuele voorlichting in de Duitstalige wereld. In 1989 ontving ze het Federale Kruis van Verdienste. In Flensburg werd een straat werd naar haar vernoemd, de Beate-Rotermund-Straße.

Beate Uhse is voor het grote publiek de geschiedenis ingegaan als pornokoningin. Tragisch is dat haar andere leven als sportvrouw, als demonstratie- en jachtvlieger, als moedige, ondernemende vrouw in de mist van de geschiedenis is blijven hangen.

Boek: Beate Uhse. Ein Leben gegen Tabus

Bronnen ▼