Béla Bartok (1881-1945) – Hongaarse componist

Ietwat weggemoffeld in een uithoek van het Spanjeplein, niet ver van de Brusselse Grote Markt, prijkt een standbeeld van de Hongaarse componist Béla Bartok. Het is een ontwerp van de beeldhouwer en grafisch kunstenaar Imre Varga. Brussel kreeg de sculptuur in 1995 ten geschenke van de stad Boedapest naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van het overlijden van Bartok.

Béla Bartok, leven en werk

Bartok behoort zonder enige twijfel tot de belangrijkste componisten van de twintigste eeuw en was daarnaast eveneens een uiterst getalenteerd pianist. Bij de meeste muziekliefhebbers is hij voornamelijk bekend vanwege zijn affiniteit met de Oost-Europese volksmuziek, die hij in zijn composities op meesterlijke wijze wist te bewerken. Minder bekend is dat hij ook sonates en symfonische gedichten componeerde en muziekwerken schreef voor balletuitvoeringen.

Al op jonge leeftijd kwam Bartok’s aanleg voor muziek tot uiting. Op dertienjarige leeftijd had hij al een dertigtal kleinere muziekstukken voor piano geschreven. Onder impuls van zijn moeder volgde hij pianolessen bij Laszlo Erkel (1845-1896) aan het conservatorium van Presburg in het huidige Slowakije om vervolgens een opleiding te volgen bij de Duitse muziekpedagoog en componist Jànos Koessler (1853-1926) aan de Koninklijke Muziekacademie te Boedapest. Daar maakte hij onder meer kennis met de muziek van Franz Liszt (1811-1886) en Hector Berlioz (1803-1869). Na zijn studies afgewerkt te hebben, ging hij aan de slag als pianodocent en begon hij zich samen met zijn landgenoot en componist Zoltan Kodaly (1882-1967) te verdiepen in de Hongaarse en Transsylvanische volksmuziek. In die periode ontmoette hij de Franse componist Claude Debussy (1862-1918) en boekte algauw zijn eerste successen.

Met composities als “De houten Prins” en de opera “Het kasteel van Blauwbaard” nam zijn faam snel toe en in 1927 ondernam Bartok zijn eerste concertreis naar de Verenigde Staten. Nog datzelfde jaar bracht hij in de New-Yorkse Carnegie Hall zijn werken ten gehore met het “Philharmonic Orchestra” onder leiding van de Nederlandse dirigent Willem Mengelberg (1871-1951). Bartok zou er in de volgende jaren verscheidene keren optreden.

“Concert voor orkest” – Béla Bartok

https://www.youtube.com/watch?v=C68SkzGb6Ww

“Entartet”

Toen in januari 1933 Adolf Hitler (1889-1945) en de NSDAP in Duitsland aan de macht kwamen, werd korte tijd nadien Bartok’s muziek als “Entartet” of gedegenereerd bestempeld en verboden. Wanneer daarna ook in het Hongarije van Miklos Horthy (1868-1957) het fascisme de bovenhand kreeg, reisde Bartok steeds vaker voor al dan niet langere periode’s naar Brussel. Begin 1940 werd de oorlogsdreiging in Europa steeds duidelijker en Bartok besliste dan ook om samen met zijn familie te emigreren naar de Verenigde Staten. Daar schreef hij een vijfdelige partituur voor symfonieorkest. De compositie getiteld “Concert voor orkest” ging in 1944 in première in de Boston Symphonic Hall en groeide binnen de kortste keren uit tot één van zijn bekendste en populairste muziekwerken.

Amper een jaar later, op 28 september 1945, overleed Bartok in een New York’s ziekenhuis aan de gevolgen van leukemie. In 1988 werd mede op verzoek van zijn beide zoons het stoffelijk overschot van Béla Bartok overgebracht naar zijn vaderland, waar hij in Boedapest op zeven juli van dat jaar postuum een staatsbegrafenis kreeg.

Sculptuur van Imre Varga

Varga werd in 1923 in het Hongaarse stadje Siófok aan de oevers van het Balatonmeer geboren. Al op jeugdige leeftijd toonde hij een grote aanleg voor tekenen en ontpopte zich later tot één van Hongarije’s meest gereputeerde beeldhouwers. De talrijke sculpturen die hij realiseerde zijn zowat overal ter wereld in musea of op publieke pleinen en straten te bezichtigen. Zijn bekendste werk is wellicht het in graniet uitgehouwen standbeeld dat de Zweedse zakenman Raoul Wallenberg, de Zweedse diplomaat die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Boedapest duizenden joden van de nazi-vervolgingen redde.

Varga’s voorstelling van Bartok in Brussel getuigt van een groot meesterschap. De componist wordt er door hem rechtopstaand, gehuld in een lange mantel en met lichtjes voorovergebogen hoofd turend naar de grond afgebeeld. Het levensgrote bronzen standbeeld op een sobere metalen sokkel ademt hierdoor als het ware een grote ingetogenheid en rust uit en vormt zo een gepast eerbetoon aan Béla Bartok.

Meer: Componisten