De stad Berlijn, waarmee John F. Kennedy zich in 1963 solidair verklaarde in zijn speech ‘Ich bin ein Berliner‘, kent een van de meest bewogen stadsgeschiedenissen ooit. Denk aan de oorlogsjaren 1939-1945 toen Adolf Hitler hier resideerde, de bombardementen op de stad tijdens de Tweede Wereldoorlog of de bouw en val Berlijnse Muur. Bekend is ook de Blokkade van Berlijn en de reactie van de geallieerden daarop met de Berlijnse luchtbrug in de jaren 1948-1949. Over laatstgenoemde gebeurtenissen verscheen bij Uitgeverij Karakter het fraaie boek De Berlijnse Luchtbrug (2018) van Barry Turner.
Barry Turner is een Brits historicus die veel prijzen en onderscheidingen in de wacht heeft gesleept. Hij oogstte onder meer veel lof voor zijn biografie van Karl Dönitz (2016).
Tijdens de Blokkade van Berlijn vormden de geallieerden een humanitaire luchtbrug. Tussen 24 juni 1948 en 12 mei 1949 voerden ze ongeveer 277.500 vluchten uit op West-Berlijn, om deze stad van levensmiddelen, grondstoffen en producten te voorzien, zoals melk, steenkool, olie, benzine, trekkerbanden, et cetera. In totaal werd er 2,3 miljoen ton aan goederen naar West-Berlijn gevlogen in een periode van nog geen jaar. Turner:
“Op een recorddag waren er bijna 1.400 vliegtuigen met tussenpozen van nauwelijks een minuut in West-Berlijn geland of opgestegen.” (13)
Structuur en inhoud boek
Het boek van Barry Turner heeft een narratieve stijl en leest vlot, haast als een roman. Turner geeft de lezer een kijkje achter de beraadslagingen die plaatsvonden achter de politieke schermen. Wat bespraken nationale leiders, presidenten en generaals van de bezettingszones en hoe liepen hun besluiten uit op de Blokkade van Berlijn en de Berlijnse luchtbrug.
De eerste vijf hoofdstukken behandelen de gebeurtenissen die de opmaat vormden naar de Berlijnse luchtbrug van de jaren 1948-1949. Het relaas begint in de Tweede Wereldoorlog, specifiek in 1943, toen de geallieerden begonnen te overleggen over wat er met naoorlogs Duitsland zou moeten gebeuren als de nazi’s verslagen waren. Uiteraard is er aandacht voor de Grote Drie (Roosevelt, Stalin en Churchill) en hun besprekingen – na het overlijden van Roosevelt trad Harry Truman als diens opvolger op – tijdens de Conferentie van Casablanca (jan. 1943), de Conferentie van Teheran (eind 1943) en de Conferenties van Jalta en Potsdam (1945). Op 11 juli 1945 werd Duitsland en ook Berlijn, volgens de afspraken gemaakt in Jalta in februari 1945, opgedeeld in vier bezettingszones: een Amerikaanse, Engelse, Franse en Russische zone.
Barry Turners introducerende hoofdstukken zijn overtuigend. Alles wat relevant was voor het ontstaan en de uitbouw van de Koude Oorlog in de jaren 1943-1948, komt in zijn boek aan bod. Zoals het optreden van Jozef Stalin in Oost-Europa, het pro-communistische beleid van Walter Ulbricht, de containmentpolitiek van Truman, diens Trumandoctrine, de Marshallhulp, het ontstaan van het Cominform als reactie daarop, et cetera.
Blokkade van Berlijn: juni 1948
De spanning nam lopende de jaren 1947-1948 toe, zo laat Turner knap zien. Gebeurtenissen en incidenten in de loop naar de totale Russische blokkade van Berlijn waren er in ruime mate. Zo sloten de Russen op 3 april 1948 de Berlijnse…
“…railverbindingen naar Hamburg en Frankfurt af.” (125)
In april, mei en juni 1948 hielden de Russen regelmatig transporten tegen die naar West-Berlijn gingen. Drie gebeurtenissen bespoedigden uiteindelijk een totale afsluiting van West-Berlijn: het Gatow-incident op 5 april 1948 (waarbij een Russische jager een Brits vliegtuig intimideerde wat tot een vliegramp leidde met 15 doden), het Verdrag van Brussel van 7 juni 1948 (die bepaalde dat de Marshallhulp ook in de westerse bezettingszones van kracht zou zijn) en ten slotte de invoering van de nieuwe D-Mark in de bezettingszones in het Westen (per 20 juni 1948).
De Sovjetreactie hierop betekende de Blokkade van Berlijn. De Sovjet-Unie besloot…:
“… dat ‘om technische redenen’ alle verbindingsroutes tussen de westelijke zones en Berlijn werden gesloten. Transporten met voor het westen van Berlijn bestemde steenkool en voedsel, waaronder verse melk, werden afgesloten. Tegelijkertijd leverden de onder Sovjetcontrole staande energiecentrales geen stroom meer. (…) Het Westen reageerde met een blokkade van de gehele Sovjetzone.” (138)
De Berlijnse luchtbrug komt tot stand: Operation Plainfare
Nu hadden de geallieerden drie opties: zich terugtrekken uit Berlijn (en de stad overlaten aan het communisme), de blokkade met geweld doorbreken (en een oorlog riskeren) of goederen via de lucht laten aanvoeren. Op een militair Anglo-Amerikaanse topoverleg op 30 juni 1948 kozen ze (er vonden inmiddels al een week vluchten plaats) definitief voor de laatste optie. De operatie die zich hierna ontspande, zou als Operation Plainfare en Operation Vittles – de Berlijners spraken van Operation Cowboy – de geschiedenisboeken ingaan.
Aanvankelijk vloog men – de Amerikanen op vliegveld Tempelhof, de Britten op het vliegveld Gatow en (vanaf november 1948) de Fransen op Tegel – met C47 Dakota’s en Ju 52’s, maar deze vliegtuigtypen werden al snel ingeruild voor onder andere Amerikaanse Douglas C54 Skymasters en Britse Avro York Lancasters, die meer vrachtcapaciteit hadden.
Turner beschrijft fraai en uitvoerig tegen welke problemen de geallieerde piloten zoal aanliepen bij hun vluchten op West-Berlijn. En hoe dit tot enkele technologische innovaties leidde zoals de GCA (ground-controlled approach radar), die het landen tijdens moeilijke weersomstandigheden een stuk eenvoudiger maakte.
Bekend is het verhaal van The Candy Bomber, de piloot Gail Halvorsen (1920-), die snoepjes boven Berlijn uitgooide. Aan deze bijzondere piloot, die door de Berlijnse kinderen Onkel Wackelflügel werd genoemd omdat hij altijd even met de vleugels wieberde als hij aan kwam vliegen – besteedt Turner terecht de nodige aandacht. De snoepdroppings van Halvorsen, een vriendelijke mormoon uit de Amerikaanse staat Utah, kwamen bekend te staan als Operation Little Vittles.
“Een fulltimesecretaresse werd aangesteld om Halvorsens fanmail te beantwoorden, die aan ‘Der Schokoladenflieger’of ‘Onkel Wackelflügel’ was gericht. In het kader van Operatie Little Vittles werden korte tijd later 6.000 porties snoepgoed gedropt. Parachutes waren niet langer nodig. Via de vrachtdeuren werden simpelweg hele dozen geleegd.” (227,228)
Nadat de luchtbrug bijna een jaar lang goed gewerkt had, en Jozef Stalin doorhad dat zijn harde eisen ten aanzien van Duitsland niet werden ingelost, beëindigde de Sovjet-Unie op 12 mei 1949 de Blokkade van Berlijn. Vanwege de blokkade besloot de regering van West-Berlijn dat er in de stad altijd voedsel en brandstof voor 180 dagen op voorraad diende te zijn.
Boek: De Berlijnse luchtbrug – Barry Turner
Ook interessant: De Koude Oorlog (1945-1991) – Samenvatting & Tijdlijn
Bekijk dit boek bij:
Video van de Britse overheid over de ‘Berlin Airlift’
Gepubliceerd op 22 mei 2018
