Theresienstadt (Terezín in het Tsjechisch) was oorspronkelijk bedoeld als modelgetto waar prominente Joden, Joodse veteranen uit de Eerste Wereldoorlog en Joodse bejaarden onder relatief gunstige omstandigheden geïnterneerd zouden worden. De praktijk was anders; van de in totaal 140.000 naar Theresienstadt gedeporteerde Joden kwamen er 33.000 in het getto om en werden er 88.000 later alsnog gedeporteerd naar de vernietigingskampen.
De in 1897 in Berlijn geboren Kurt Gerron vocht mee in het Duitse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog. Nadat hij zwaar gewond raakte, was hij militaire arts. Na de oorlog werd hij theater- en filmacteur. Zijn grote doorbraak was zijn rol in Der Blaue Engel, een film met Marlene Dietrich. Toen Hitler aan de macht kwam, vluchtte hij naar Parijs en later naar Amsterdam. Hij werkte als acteur in de Amsterdamse Stadsschouwburg en regisseerde meerdere films. Na de Duitse inval in Nederland werd hij opgepakt en gedeporteerd naar Theresienstadt, waar hij een cabaret voor gevangenen organiseerde.
In 1944 kreeg hij de opdracht een propagandafilm op te nemen in het getto van Theresienstadt, die bekend kwam te staan onder de cynische titel De Führer schenkt de Joden een stad. Terwijl inmiddels miljoenen Joden omgebracht waren, werd in de film getoond hoe gul Hitler was geweest door het schenken van een stad aan de Joden waar ze zogenaamd onder goede omstandigheden hun leven konden voortzetten. Deze boodschap moest de neutrale en geallieerde landen ervan overtuigen dat de berichten over de uitroeiing van de Joden leugens waren. De film werd nooit uitgebracht, maar fragmenten zijn wel bewaard gebleven. Na het filmen werd Gerron afgevoerd naar Auschwitz, waar hij vermoord werd.
Terugkeer ongewenst wordt uitgegeven door uitgeverij Signatuur. “Je zou Lewinsky’s boek kunnen lezen als het zoveelste verslag over het leven in een concentratiekamp”, aldus de uitgever. “Maar dat is het niet. Theresienstadt vormt veeleer de schrijnende achtergrond in een roman over een kunstenaar en een entertainer en maakt ‘Terugkeer ongewenst’ daarmee méér dan een verhaal over een morele vraag in een klemsituatie.” Volgens de uitgever is het een “adembenemende roman over de macht van het geweten, de kracht van de liefde en de desastreuze wending van de geschiedenis.”
In Duitsland, waar het boek eerder verscheen onder de titel Gerron, kreeg het lovende recensies. “Een literair wonder van de eerste orde”, zo oordeelde NZZ am Sonntag. En Neue Zürcher Zeitung schreef: “Wat een begin! Lewinsky aarzelt in zijn nieuwe roman geen seconde. Hij ziet af van de gebruikelijke weersvoorspellingen en plaatsbeschrijvingen en duikt meteen het geweldige ethische conflict in dat ons in deze roman meer dan 500 pagina’s in de ban zal houden.”
Charles Lewinsky (1946) woont in Frankrijk en Zürich. Lewinsky heeft jarenlang gewerkt als dramaturg, regisseur en redacteur. Hij schrijft romans, toneelstukken en televisiescripts. Zijn boeken worden vertaald in het Frans, Engels, Italiaans, Zweeds, Chinees, Spaans en Deens. Met Het lot van de familie Meijer, waarvan er in Nederland binnen een halfjaar meer dan 100.000 waren verkocht, sleepte hij de Prix du meilleur livre étranger in de wacht. Voor zijn roman De verborgen geschiedenis van Courtillon ontving hij de prijs van de Zwitserse Schillerstichting.
Charles Lewinsky komt begin oktober naar Nederland voor optredens, signeersessies en interviews. Zijn boek is vanaf 1 oktober te verkrijgen in de boekhandel.
