De geschiedenis van naziconcentratiekamp Vught stopte niet toen het kamp op 26 oktober 1944 bevrijd werd door de geallieerden. De barakken, waarin tijdens de Tweede Wereldoorlog politieke gevangenen en Joden ondergebracht waren, werden nog decennialang bewoond. Het langst door Molukkers. In 2013 werd in de laatst overgebleven barak, Barak 1b, een expositie geopend die het verhaal vertelt van alle verschillende soorten gevangenen en bewoners die in kamp Vught verbleven.
In 2015 verscheen de museumgids behorende bij de expositie in Barak 1b. Daarin zijn de verschillende bestemmingen van het kamp in vier onderdelen verdeeld, beginnende met de periode 1943-1944, toen het bekend stond als Konzentrationslager Herzogenbusch. Als gevolg van ontbering, ziekte en/of geweld stierven minstens 421 gevangenen en 329 werden geëxecuteerd door de SS. Van de 12.000 Joden die tijdelijk in het kamp verbleven, zou het merendeel sterven in concentratie- en vernietigingskampen in Duitsland en Polen. Zo dodelijk als in deze periode zou het kamp nooit meer zijn. Het werd na de bevrijding eerst gebruikt als opvangkamp (1944-1945) voor Duitse evacuees uit de frontlinie en interneringskamp voor (vermeende) Nederlandse collaborateurs (1944-1949).
Woonoord voor Molukkers
Nadat de laatste geïnterneerden het kamp verlaten hadden, werd in 1951 een deel omgevormd tot woonoord voor Molukse militairen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) en hun gezinnen. Zij waren na de onafhankelijkheid van Indonesië in de knel komen te zitten. De Indonesische regering wilde niet dat zij zouden terugkeren naar de Molukken, waar op Ambon een Molukse staat was uitgeroepen (de Republik Maluku Selatan). De Nederlandse regering besloot de militairen en hun gezinnen tijdelijk naar Nederland te halen, waar ze ondergebracht werden in woonoorden. Van een terugkeer zou het niet komen. Lunetten, zoals het woonoord in Vught heet, bestaat tegenwoordig nog steeds en biedt onderdak aan ongeveer 200 Molukkers. Ze wonen niet langer in de voormalige kampbarakken, die in 1992 gesloopt werden en vervangen door nieuwe behuizing, Barak 1b uitgezonderd.
Net zoals in Barak 1b zelf, is de museumgids niet chronologisch, maar thematisch opgezet. De vier verschillende perioden worden dus niet afzonderlijk behandeld, maar telkens als onderdeel van een bepaald thema, zoals de aankomst in het kamp, het dagelijks leven achter prikkeldraad en de onmacht die gevangenen en bewoners ervoeren. Je kunt je natuurlijk afvragen of het historisch verantwoord is om de periode 1943-1944, de meest dodelijke fase uit de kampgeschiedenis, tegelijk te behandelen met perioden waarin de sterftecijfers (veel) lager waren en het gebruik van het kamp geen misdadige oorsprong had. Het mag niet zo zijn dat bijvoorbeeld het interneringskamp, waar ook verraders van Joden gevangen zaten, gelijk beoordeeld wordt als het nazikamp, waar hoofdzakelijk onschuldige mensen gevangen zaten.
Van veralgemenisering is echter in de expositieruimte, noch in de museumgids sprake. De verschillen tussen de verschillende perioden worden in de gids duidelijk geaccentueerd, zowel via een verschillend gekleurde paginarand als inhoudelijk, maar zonder een expliciete rangorde in menselijk leed aan te brengen of belerend te zijn. In elk hoofdstuk staat de mens centraal, of dat nou een nazigevangene, Duitse evacuee, collaborateur of Molukker is. Overeenkomsten zijn er net zo veel als verschillen. Onzekerheid en heimwee werden door alle gevangenen en bewoners hetzelfde ervaren en allemaal zochten ze mogelijkheden om hieraan te ontsnappen, zoals met muziek, theater sport en handnijverheid, waarvan in de gids vele voorbeelden gegeven worden.
Bijzondere verhalen van bewoners
In de fraai vormgegeven en uitgebreid geïllustreerde museumgids maakt de lezer kennis met verschillende mensen wier leven verbonden is met kamp Vught. Bijvoorbeeld met Roosje Glaser, een Joodse vrouw die, na verraden te zijn door haar ex-man en een minnaar, vanuit kamp Vught werd gedeporteerd naar Auschwitz, waar ze overleefde. Maar ook met Marie Schuster-Hilby, de eigenaresse van een landgoed aan de grens bij Nijmegen, die ook wel bekend stond als de tante van Göring, hoewel ze geen familie was van de rijksmaarschalk. Ze steunde door de nazi’s verdrukte kunstenaars en hielp Joden de grens over. In de herfst van 1944 werd ze als evacuee ondergebracht in kamp Vught. Bij terugkeer in Duitsland bleek haar huis volledig geplunderd, inclusief haar verzameling door de nazi’s verboden kunst.
Weer anders is het verhaal van het Rijkduitse gezin Luderer-Wolf uit Nijmegen. Terwijl haar Duitse echtgenoot vocht in de Wehrmacht werd de Nederlandse Doortje Luderer Wolf met haar baby Tom geïnterneerd in kamp Vught. Haar twee oudere zoons werden elders opgevangen. De jongens stuurden hun moeder tekeningen terwijl opa Wolf zich inzette om zijn dochter en kleinzoon vrij te krijgen. Het gezin werd na de oorlog herenigd, maar het duurde nog tot 1954 voordat ze genaturaliseerd werden. Veel positiever dan het lot van deze familie is het verhaal van Simon Tahamata die in 1956 geboren werd in het Molukse woonoord Lunetten. Van 1976 tot 1996 was hij profvoetballer in Nederlandse en Belgische clubs en 22 keer speelde de nazaat van een KNIL-militair in het Nederlands elftal.
~ Kevin Prenger – Go2War2
Bekijk dit boek bij:
