Heleen Zorgdrager
Al in de negentiende eeuw lieten zwarte Amerikaanse theologen fundamentele kritiek horen op slavernij en achterstelling van de zwarte bevolking. Maar wat weinig mensen weten, is dat die kritiek ook in koloniaal Suriname klonk: bij Carel Paulus Rier, een zwarte Surinaamse Baptist. Inderdaad: hij was lid van dezelfde kerkelijke denominatie als later Martin Luther King. En dat is geen toeval.
In dit Herdenkingsjaar Slavernijverleden is er ook aandacht voor de rol van de Bijbel in ons slavernijverleden. Een beruchte Bijbeltekst die misbruikt werd om slavernij te rechtvaardigen was de zogenaamde ‘vloek van Cham’ uit Genesis 9:25-27. Maar in de Bijbel zijn ook tegenverhalen en krachtige rolmodellen te vinden voor mensen in slavernij. Dat begrepen Rier en zijn geestverwanten.
Herdenking van de Emancipatie in 1904
Carel Paulus Rier was geboren vlak voor de afschaffing van de slavernij. Zijn vader was timmerman in slavernij op plantage Killensteijn. Hij nam het initiatief voor de eerste nationale herdenking van die afschaffing, die op 1 juli 1904 werd gehouden. Tot dan toe had alleen de Evangelische Broedergemeente aan de afschaffing aandacht besteed, in een kerkdienst.
Rier was van huis uit lid van de Evangelische Broedergemeente, maar inmiddels Baptist geworden. Hij pakte de herdenking groot aan en vormde een feestcommissie ‘uit de kinderen der Ethiopiërs’.
De bijeenkomst werd in en om de Loge Concordia in Paramaribo gehouden. Er waren zo’n vierduizend mensen op de been, maar vrijwel de voltallige koloniale elite liet – hoewel uitgenodigd – verstek gaan. Wel was gouverneur C. Lely aanwezig. Rier hield een lange redevoering, uitgegeven onder de titel Na Veertig Jaren. Voorlezing gehouden op den 41sten emancipatiejaardag van de kolonie Suriname. Een toespraak rijk aan gedachten, duidingen van de geschiedenis, actiepunten voor het heden – én doorspekt met Bijbelcitaten. De toespraak werd uitgegeven in Paramaribo in 1904 en is te raadplegen via delpher.nl.
Religieuze traumaverwerking met Psalm 68
‘Religieuze traumaverwerking’ is misschien wel de beste karakterisering voor deze bewogen toespraak. En wat opvalt is de Bijbeltekst die Rier centraal stelde. Die is opmerkelijk, omdat ik die tekst in eerdere bronnen uit de Nederlandse slavernijgeschiedenis niet tegenkwam. Het gaat om een citaat uit Psalm 68:32: ‘Ethiopië zal zijn handen spoedig uitstrekken naar God.’ (in de Statenvertaling-1977: ‘Morenland zal zich haasten zijn handen tot God uit te strekken’; King James Version: ‘Ethiopia shall soon stretch out her hands unto God’, in de Engelse Bijbel is dit vers 31 in plaats van vers 32).
In zijn boek The Ethiopian Prophecy in Black American Letters (2011) noemt de Amerikaanse theoloog Roy Kay deze tekst…
‘…zonder twijfel het meest geciteerde Bijbelvers in de zwarte religieuze geschiedenis.’
Psalm 68:32 is het meest geciteerde Bijbelvers bij zwarte theologen! Vanaf de achttiende eeuw is er dus een omvangrijke traditie van zwarte lezers, schrijvers en predikanten, die zich vanwege hun Afrikaanse roots identificeren met de Ethiopiërs uit de Bijbel, en zo hun plek in de wereld innemen. Ze horen in Psalm 68:32 de belofte van spirituele verlossing en intellectuele verheffing, en steeds vaker ook de belofte van fysieke en politieke vrijheid. Hoe kan het dat we deze Bijbeltekst in geschriften uit de Nederlandse koloniën vóór deze toespraak nergens tegen komen? En waar haalde Rier hem vandaan?
‘Ethiopië-theologie’ uit de VS
Rier moest op reis om deze schat te vinden. Hij ging eerst naar Demerara in Brits-Guyana. Daar leerde hij de zwarte Baptistenkerk kennen. In 1903 reisde hij naar de Verenigde Staten, waar hij bevestigd werd als predikant in de National Baptist Convention.
Het kan niet anders of hij is daar beïnvloed door zwarte schrijvers als James Holly, James W. Hood en Frederick Douglass, voor wie ‘Ethiopië’ een positief Bijbels voorbeeld was. En deze zelfbewuste Ethiopië-theologie introduceert Rier vervolgens, fris van de lever, in Suriname op 1 juli 1904. Minstens dertig keer spreekt hij trots en positief van ‘wij, Ethiopiërs’. Aan Psalm 68:32b geeft hij een krachtige draai:
‘Ethiopia zal worden verhoogd.’
Er gaat iets veranderen in de machtsverhoudingen tussen de rassen, dat voel je aan als je de toespraak doorleest. Ja, Rier zwaait ook nog gezagsgetrouw lof toe aan koning Willem III. Maar toch: het zindert in zijn toespraak al van Rastafari.
Dit artikel is met toestemming overgenomen uit Bijbelvertaalblad ‘Met Andere Woorden’ 2023-2, uitgegeven door het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap.
