Clay klok – Een koninklijke orgelklok

Hét topstuk van Museum Speelklok in Utrecht is de zogeheten Clay klok. Deze tweeënhalve meter hoge orgelklok is rond 1738 gemaakt door de Londense koninklijke klokkenmaker Charles Clay. Hij werd hierbij onder meer geholpen door de Duitse componist Georg Friedrich Händel.

De klok staat op een indrukwekkende pedestal, uitgevoerd in mahonie en bloemmahonie. Voor wie de klok oorspronkelijk is gemaakt, is niet duidelijk. Wel bekend is dat de Clay klok in 1747 te koop stond in Amsterdams, in de winkel van de Engelse klokkenmaker Roger Dunster. Vanaf 1759 was de klok eigendom van Gerrit Braamcamp (1699-1771), een succesvolle destillateur, houthandelaar en kunstverzamelaar. Diens collectie, met dus de beroemde orgelklok, was in heel Europa bekend en trok ook beroemde bezoekers, waaronder Frederik de Grote en stadhouder Willem V. Braamcamp’s woning aan de Amsterdamse Herengracht stond ook wel bekend als de ‘Tempel der Kunsten’. Lang na zijn dood kwam de Clay klok in 1972 uiteindelijk in bezit van de Franse verzamelaar Robert de Balkany.

Museum Speelklok verwierf de klok in 2016 na lang wachten voor een bedrag van 720.000 euro. Hij vormt sinds die tijd het middelpunt van de Koninklijke Kamer, een museumvleugel waarin koninklijke klokken centraal staan.

Ornamenten

De ornamenten van de Clay klok bestaan uit bronzen en messing elementen. De wijzerplaat is relatief klein en omgeven door een olieverfschilderij op koper. Hierin zijn onder meer mythologische figuren als Mars, Apollo, Pegasus en de Griekse muzen terug te vinden. De beschilderingen zijn hoogstwaarschijnlijk vervaardigd door de Venetiaanse schilder Jacopo Amigoni. De zilveren reliëfs zijn van de hand van de Vlaamse beeldhouwer John Michael Rysbrack.

https://www.youtube.com/watch?v=pYgyzgLV_BI

Muziek

De Clay klok bevat een grote messing muziekcilinder en een orgelwerk dat om de drie uur een melodie kan spelen. De klok speelt onder meer muziek van Georg Friedrich Händel. Museum Speelklok:

“Zo is de eerste melodie het Menuet uit de Ouverture van Arianna. De opera ‘Arianna in Creta’ werd voor het eerst uitgevoerd in 1734. Om het menuet geschikt te maken voor de orgelklok heeft de bewerker het verkort en de middenstemmen weggelaten. Interessant is hoe de muzikale versieringen op de cilinder zijn uitgewerkt. Daarmee krijgen we een inkijkje hoe de muziek in de achttiende eeuw uitgevoerd kon worden.”

Het is duidelijk dat de Clay klok werd gemaakt om als pronkstuk in het midden van een vertrek te worden opgesteld. Maker Charles Clay was in 1723 al benoemd tot ‘Clockmaker to His Majesty’s Board of Works’ aan het Engelse koninklijke hof. Tot zijn dood in 1740 maakte hij verschillende orgelklokken, waarvan de Clay klok in Utrecht een sprekend voorbeeld is. In totaal zijn er nog zeven orgelklokken van Clay bekend. Deze bevinden zich zowel in museale als koninklijke collecties in Europa en China. Een trots Museum Speelklok:

“Deze andere klokken van Clay zijn allemaal wel wat kleiner en hebben niet allemaal een spelend binnenwerk meer. Zo monumentaal, origineel en compleet als de klok in ons museum is er geen ander.”

Video over de restauratie van de Clay klok:

Bronnen ▼