Een grote database met middeleeuwse miniaturen die zich in Nederlandse collecties bevinden, is overgedragen aan het RKD, het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. Het instituut is van plan het erfgoed aan verluchte handschriften online toegankelijk te maken.
Voordat de boekdrukkunst zich halverwege de vijftiende eeuw over heel Europa verspreidde, moest elk boek apart met de hand worden gemaakt. Dat was het werk van een reeks vaklieden: sommigen kopieerden de tekst, anderen verzorgden de gekleurde initialen en versieringen in de marges en de miniaturen – illustraties – waren het werk van hierin gespecialiseerde kunstenaars. De in verluchte handschriften verborgen voorstellingen behoren tot de top van de bewaard gebleven middeleeuwse kunstwerken.
In Nederland hebben ruim vijfenzeventig instellingen middeleeuwse handschriften in hun collectie. Een enorme rijkdom aan historische objecten: veel religieuze werken zoals gebedenboeken en geïllustreerde bijbels, maar ook klassiekers uit de Nederlandse cultuurgeschiedenis zoals ridderromans en geschiedkundige werken van Jacob van Maerlant.
Byvanckdatabase
Bijna alle (circa drieduizend) verluchte handschriften in Nederlandse collecties zijn door onderzoekers van Stichting Alexander Willem Byvanck Genootschap beschreven in de zogeheten Byvanckdatabase. Daarnaast bevat deze database gegevens over zo veel mogelijk Noord-Nederlandse handschriften in buitenlandse collecties. Niet alleen de boeken zelf worden beschreven, maar ook de vele voorstellingen in de handschriften: van bladvullende miniaturen tot kleine illustraties in de marges.
Om verder onderzoek voor huidige en toekomstige generaties mogelijk te maken, is het volgens de beheerders noodzakelijk om het materiaal online toegankelijk te maken en duurzaam te onderhouden. Stichting Alexander Willem Byvanck Genootschap heeft de Byvanckdatabase daarom ter beschikking gesteld aan het RKD.
Onderzoek
De middeleeuwse boekverluchting is een nieuw aandachtsgebied binnen het RKD. De online database RKD images bevat beeldmateriaal over de beeldende kunst van de Nederlanden vanaf circa 1200 tot nu, maar handschriften ontbraken tot nog toe.
“De Byvanckdatabase vormt een waardevolle toevoeging op de databases van het RKD. Dit geldt des te meer omdat er veel meer verluchte handschriften dan middeleeuwse schilderijen bewaard zijn gebleven. Kunsthistorici, mediëvisten en andere geïnteresseerden kunnen straks duizenden afbeeldingen van middeleeuwse miniaturen bekijken en doorzoeken binnen het grote geheel van de kunstgeschiedenis van de Nederlanden.”
De database wordt straks beschikbaar gemaakt voor multidisciplinair onderzoek naar relaties tussen de boekverluchting en andere kunstvormen. Daarnaast zijn er plannen voor een kunsthistorisch internetportaal waarin alle wetenschappelijke informatie over Noord-Nederlandse boekverluchting samenkomt. In samenwerking met eCodicesNL en Bibliotheek Rotterdam wordt onderzocht wat de beste manier is om het portaal duurzaam te verbinden met andere initiatieven op het gebied van de digitale ontsluiting van middeleeuwse handschriften.
