‘De achttiende eeuw is niet saai’

Bij het Nijmeegse Museum Het Valkhof is zaterdag een tentoonstelling over de achttiende eeuw geopend. Tegelijkertijd werd een boek uitgebacht van historicus Joost Rosendaal. Kernboodschap van zowel de tentoonstelling als het boek is: de achttiende eeuw is niet saai en vormde de opmaat voor het ontstaan van het moderne Nederland.

Voor het westen van Nederland was de zeventiende eeuw de Gouden Eeuw. Voor de oostelijke povincies, zo stelt Rosendaal, was de achttiende eeuw juist een ‘gouden tijd’. De economische groei verschoof van de steden naar het platteland en van het westen naar het oosten van de Republiek – waar de bevolking verspreid over het platteland leefde en in een beperkt aantal steden.

Rosendaal noemt de achttiende eeuw in de inleiding van zijn boek ‘een eeuw van ontplooiing’.

“Er ontstond meer diversiteit in geloofsrichtingen, binnen en buiten de kerk kwam meer openheid voor verlichte ideeën en andersdenkenden. De Verlichting en de wetenschapsrevolutie die al in de zeventiende eeuw ontstaan waren, kregen nu bij een breder publiek voet aan de grond. En door alle individuele ontplooiing ontstond een klimaat waarin de burger, eind achttiende eeuw, steeds luider ging roepen om inspraak in het bestuur. Dat was het begin van de Nederlandse revolutie, waarvan ik al vaker beweerd heb dat die het begin van het moderne, democratische Nederland is.”

Rosendaal schreef zijn boek op uitnodiging van Barbara Kruijsen, conservator oude kunst bij Museum Het Valkhof. Het is geen catalogus bij de tentoonstelling maar werk dat ook los van de tentoonstelling te lezen is. Om de toegankelijkheid te vergroten, is gekozen voor veel illustraties en een opzet in thematische hoofdstukken. Van kaft tot kaft lezen is daardoor niet noodzakelijk.

Tentoonstelling

Museum Het Valkhof in Nijmegen, dat een tentoonstelling over de achttiende eeuw samenstelde, stelt dat Nederland in deze periode uit de plooi raakte. Zowel letterlijk als figuurlijk:

“Heel letterlijk met het verdwijnen van de diepe plooien in de damesjaponnen en de stijve mannenpakken. Maar ook in politiek en maatschappelijk opzicht ontplooien de mensen zich. De opvattingen over de rol van vrouw en kinderen in het huisgezin en over de rechten van burgers veranderen. Ook in geestelijk opzicht komen de mensen uit de plooi: de stijve zelfvoldane rijkdom van de zeventiende eeuw maakt plaats voor een persoonlijke beleving van geloof, individuele ontwikkeling en omgang met de medemens.”

Aan de hand van onder andere schilderijen, kleding, zilverwerk, porselein, speelgoed en meubels neemt het museum de bezoekers in de tentoonstelling mee naar het leven in de achttiende eeuw. De tentoonstelling is ingedeeld in zes thema’s. Elk van die thema heeft een eigen sfeer en vormgeving gekregen.

“Van uiterlijke pracht en praal via innerlijke ontwikkeling, naar een intieme ruimte waarin het huisgezin centraal staat. U gaat ‘op visite’ in een rijk versierd huis en kunt genieten van typisch 18de-eeuwse topografische tekeningen. De belangrijkste politieke ontwikkelingen komen in de laatste zaal van de tentoonstelling aan de orde.”

De tentoonstelling gaat dieper in op de rol en de positie van het oosten van Nederland in de achttiende eeuw. Deze periode wordt volgens het museum namelijk vaak bezien vanuit het westen van het land. In de tentoonstelling staat de elite van het oosten van Nederland centraal.

De tentoonstelling, getiteld Uit de plooi. De 18de eeuw in beweging, is nog tot en met 26 mei 2013 te bezoeken. Het gelijknamige boek van Joost Rosendaal is verschenen bij uitgeverij Vantilt.