Het is heel simpel met oudheidkundige vondsten. Komen ze uit een gecontroleerde opgraving of hebben ze een gedocumenteerde verzamelgeschiedenis, dan kunnen onderzoekers iets doen met zulke voorwerpen; komen ze echter niet uit een gecontroleerde opgraving en hebben ze ook al geen gedocumenteerde verzamelgeschiedenis, dan zijn ze onbruikbaar. Ze kunnen immers vals zijn. Extra wantrouwen is gerechtvaardigd als de interpretatie van het voorwerp nationalisten of religieuze fundamentalisten goed of juist slecht uitkomt. Moeilijker is het niet.
Een recent voorbeeld: een papyrus, stammend uit de achtste eeuw v.Chr., die Jeruzalem noemt. De Israëlische premier Netanyahu was er als de kippen bij om de tekst te gebruiken als bewijs dat Jeruzalem al eeuwen Joods was. De tekst was ook te gebruiken om aanspraken te rechtvaardigen op de westelijke Jordaanoever. Kortom: verdacht.
Krasser
In 2011 dook zo de “loden codex” op. De alarmbellen gingen niet eens af, zó duidelijk was dat het ging om een vervalsing. Het voorwerp kwam niet uit een gecontroleerde opgraving en de letters waren een rare combinatie van Aramese, Nabatese en Palmyreense tekens. Sommige letters, zoals de gimel en de iod, waren gespiegeld. En het belangrijkste: dezelfde letter werd op verschillende manieren geschreven. Een voorbeeld is de tsade, die in het oud-Aramees een beetje leek op onze Y, en waarbij nu eens de letter van linksboven naar beneden werd geschreven met een tweede streepje naar rechtsboven, en dan weer van rechtsboven neerwaarts met daarna een streepje naar linksboven. Dit duidt op een schrijver die niet gewend is op deze wijze te schrijven. Een krasser.
De inhoud suggereerde ook dat het vervalsing was: God werd gepresenteerd als iemand met een mannelijk en vrouwelijk gelaat. Dat idee is binnen de antieke joodse context zeker niet ondenkbaar maar zal sommige behoudende groepen christenen ergeren. Verder zijn er wat passages die kunnen worden gelezen als zou Jezus geen nieuwe godsdienst hebben willen stichten – een punt dat in Europa niet zal leiden tot opgetrokken wenkbrauwen maar sommige groepen van Amerikaanse evangelische christenen behoorlijk dwars zou zitten. Ik zou erop inzetten dat het voorwerp is vervaardigd in opdracht van een van de groepen joden die deze christenen in Israël liever zien gaan dan komen.
Kortom: al in 2011 was duidelijk dat het ging om een vervalsing, maar natuurlijk was het daarmee niet afgelopen. De ontdekker, David Elkington, stapte ermee naar het lab. Voor zover ik kan nagaan onderzocht dat niet de verwering van het lood, die, als het gaat om een vervalsing, in de groeven van de letters anders zou zijn dan op de niet-beschreven delen. Men zocht dus niet naar aanwijzingen dat het een vervalsing kon zijn. Wat wél is onderzocht, is de ouderdom van het lood. In modern lood zijn sporen van polonium aanwezig, die in deze codex ontbreken, wat suggereert dat het lood een zekere ouderdom heeft.
Vanzelfsprekend brengt Elkington, net op tijd voor kerstmis, nu naar buiten dat de codex dus authentiek is. In Nederland nam het Algemeen Dagblad deze evidente onzin over. Het enige dat nu vaststaat, is dat de vervalser zo handig was oud lood te gebruiken – wat natuurlijk voor de hand lag. Wie een antiek voorwerp vervalst, gebruikt immers zoveel mogelijk oud materiaal: als het gaat om papyrus, antieke papyrus en (voor de inkt) antieke houtskool. Met soms grappige resultaten, zoals we eerder deze week zagen: de inkt van het zogenaamde Evangelie van de Vrouw van Jezus bleek gebaseerd op houtskool van achttien eeuwen oud terwijl de papyrus zeshonderd jaar jonger was. De makers van de loden codex hebben vanzelfsprekend eveneens oud schrijfmateriaal gebruikt.
Daderprofiel
Er lijkt in Israël een technisch goed vervalsingsatelier te zijn dat de laatste tijd verschillende voorwerpen op de markt heeft gebracht: het knekelkistje van Jezus’ joods gebleven broer Jakobus, een ivoren granaatappel uit de Tempel, de Joas-inscriptie, de papyrus die ik in de tweede alinea noemde en nu de loden codex. Bij het vervalsersteam zit blijkbaar geen goede epigraaf, want de inscripties willen nog weleens het punt zijn waarop men door de mand valt. Verder lijkt de boodschap van de vervalsers duidelijk: Israël is joods, de tempel is erg belangrijk en het christendom (in de vorm waarin het door Paulus is gegoten) is geen erfgenaam van de tempelcultus. Het daderprofiel wordt behoorlijk scherp: ergens in kringen van mensen die de tempel willen herbouwen.
Jona Lendering is historicus, webmaster van Livius.org en docent bij Livius Onderwijs. Hij publiceerde verschillende boeken en verzorgt een nieuwsbrief over de Oudheid. Zie ook zijn blog: mainzerbeobachter.com
Zie ook: Religieuze geschiedenis
Boek: Israel verdeeld – Hoe uit een klein Koninkrijk twee wereldreligies ontstonden
