Rik Wouters
De eerste, de kortste en de jongste, loopt van de Moll d’Espanya tot aan de Moll de les Drassanes, gelegen tegenover het Museu Marítim waarin een interessant zeevaartmuseum gevestigd is, en de zuil van Christoffel Columbus en ligt letterlijk in het water van de haven van Barcelona. De tweede, de belangrijkste en de oudste, scheidt de Ciutat Vella of oude stad van de Raval en loopt van de haven tot aan het Plaça de Catalunya. De derde, de langste, verbindt het Plaça de Catalunya met de Diagonal. De vierde, de meest-recente, ligt in de Ravalwijk, links van dé Rambla, boven de Carrer de Sant Pau en onder de Carrer de l’Hospital en is eerder een plein dan een straat en is er gekomen om in het kader van stadsvernieuwing ruimte, licht en lucht in de volgebouwde binnenstad te brengen. Ik wil het over dé Rambla hebben. Wat volgt, is dan ook enkel op die straat van toepassing.
Rambla heeft vele betekenissen. Het is via het Castiliaans, wat ten onrechte Spaans genoemd wordt, in het Catalaans terecht gekomen. Het Castiliaanse rambla is op haar beurt afgeleid van het Arabische ramla dat oorspronkelijk zandvlakte betekende. Twee betekenissen zijn nauw met elkaar verwant. Rambla kan een bedding gevormd door de kracht van het water dat er stroomt wanneer het hevig regent zijn. Dit betekent dat het om een tijdelijke rivierbedding gaat. Rambla is ook het water dat in een rambla stroomt; een pars pro toto van het eerste als het ware.
De betekenissen typeren de plaats waar de Rambla steeds gelegen heeft. Ooit was het een rivierbedding die bij zware regens een heuse rivier werd omdat het waters van het omringende gebergte naar de zee voerde. Dit bleef zo tijdens de Romeinse overheersing toen de latere Rambla op een honderdtal meter van de stad lag.
Toen Jaume I el Conqueridor of Jacobus de Veroveraar tijdens de dertiende eeuw de eerste Middeleeuwse wallen waarvan een deel parallel met én net naast de tijdelijke rivier liep, liet bouwen, kreeg de latere Rambla er twee functies bij. Naast natuurlijk afwateringskanaal bij hevige regen werd het open riool én stadsgracht. De stadsmuur moest vilanoves, letterlijk nieuwe steden, maar in werkelijkheid wijken ontstaan buiten de Romeinse omwalling, tegen aanvallen beschermen.
In de veertiende en vijftiende eeuw werd de ruimte tussen de latere Rambla en de voet van het Montjuïc-gebergte binnen een nieuwe stadsmuur, de tweede Middeleeuwse, gebracht. De uitbreiding had niets te maken met vilanoves. De muur kwam er om te beletten dat de landbouwgronden die er lagen, bij belegering van de stad zouden vernield worden zodat de burgers zonder voeding kwamen te zitten. De latere Rambla kwam binnen de stadsmuur te liggen. Aan de dertiende-eeuwse stadmuur die de Ciutat Vella van de latere Raval scheidde, werd echter niet geraakt.
Geleidelijk aan werd de nieuw-ommuurde ruimte bebouwd met voornamelijk kloosters en officiële gebouwen. Toen in het begin van de achttiende eeuw toestemming gegeven werd om in en op de oude stadsmuur te gaan wonen en er deuren en ramen in gemaakt werden, werd de bedding als een soort elementaire straat gebruikt. Wat daar toen gebeurde, kan men met wat goede wil vergelijken met wat nu nog op vele plaatsen in Catalunya te zien is: droogstaande rivierbeddingen die in de droge maanden als parkeerplaats worden gebruikt. Al snel werd de latere Rambla verhard en door koetsen en karren gebruikt.
De grote verandering kwam er op het einde van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw. Er werd begonnen met het neerhalen van de oude stadsmuur: Ciutat Vella en Raval leken als het ware in elkaar over te lopen. De vroegere bedding die primitieve weg geworden was, werd overwelfd en werd riool waarvan men lang gedacht heeft dat het ooit Romeinse cloaca geweest was. Erboven kwam een straat. In het midden ervan was een wandelgedeelte, afgebakend met platanen, aangevoerd vanuit het Devesapark uit het ten noorden van Barcelona gelegen Girona. Plataan: plátano in het Castiliaans. Plátano, banaan in het Nederlands. Taal is een moeilijk iets. Taal kan zelfs een gevaarlijk iets zijn: men mag zich immers niet laten misleiden door de eerste betekenis van een woord in een woordenboek.
Het belang van de straat liet niet op zich wachten. Ze werd de enige brede straat in Barcelona. Ik heb reeds geschreven dat Rambla verschillende betekenissen heeft. Ik kom nu bij de derde betekenis. Rambla is een laan of brede straat met middenin een wandelgedeelte, afgebakend met bomen, zoals we die vooral in Catalunya aantreffen. De Rambla was polyfunctioneel: verkeersader, woongebied voor de rijken die er luxueuze huizen en zelfs paleizen lieten bouwen, en handels- en ontspanningscentrum. Het was ook een straat waar men bij voorkeur kwam wandelen, zeg maar flaneren wanneer men gezien wou of moest worden: een soort van goedkope alibiplaats, als het ware. Meer en meer kwam ook het gewone volk er zich vertonen zodat de rijke burgerij en adel er wegtrokken. Toch zou de Rambla haar functie van handels- en onspanningscentrum behouden: de straat is nu een paternoster van cafés, restaurants en culturele centra.
Ik heb geschreven dat BCN vier Ramblas heeft. Ten onrechte. Barcelona heeft er maar liefst acht. Dé Rambla bestaat uit vijf ramblas en wordt dan ook al eens Ramblas genoemd. Barcelonezen schromen er zich niet voor om vreemdelingen op het verkeerde been te zetten. De Ramblas bestaan uit de Rambla de Santa Monica die loopt van het Plaça del Portal de la Pau waar Columbus op zijn negentiende-eeuwse zuil prijkt, tot op het Plaça del Teatre, de Rambla dels Capuxins die loopt tot het Plaça de la Boqueria, de Rambla de Sant Josep die eindigt aan de Carrer de Portaferrissa, de Rambla dels Estudis die loopt tot iets lager dan de Carrer de Santa Ana, en de Rambla de les Canaletes die eindigt aan het Plaça de Catalunya.
De eerste drie zijn genoemd naar verdwenen kloosters: het eerste lag links waar het Centre d’Art de Santa Mónica ligt, het tweede rechts waar het Plaça Reial is, en het derde links waar de Mercat de la Boqueria, dé overdekte markt van Barcelona, ligt.
Om het voor de toerist en allochtoon nog moeilijker te maken worden twee van die Ramblas in de volksmond anders genoemd. Op de Rambla de Sant Josep werden al in de achttiende eeuw bloemen, groenten en vis verkocht. Toen de Mercat de la Boqueria in 1860 in gebruik genomen werd, verhuisden de groenten- en viskraampjes naar daar. De bloemen bleven op de Rambla de Sant Josep die gemeenzaam de Rambla de les Flors werd. Op de Rambla dels Estudis waar ooit de universiteit was, werden kleine huisdieren verkocht. Vooral de vogels vielen en vallen op zodat ze ook de Rambla dels Ocells genoemd wordt.
De Rambla heeft twee woorden aan het Catalaans toegevoegd. Ramblejar betekent niets anders dan op de Rambla wandelen. Een rablejista is diegene die op de Rambla wandelt. Het leidt geen twijfel dat het Castiliaans zal volgen. Het flaneren op de Rambla is er niet meer bij. Relieken uit een al dan niet ver verleden zijn er nu eenmaal om aangepast te worden of te verdwijnen. Toch zijn er nog Barcelonezen die rustig op de Rambla komen zitten om met leedvermaak de toeristen in al hun lelijkheid en wereldvreemdheid te zien paraderen. Ik denk aan Amerikanen in verblindende en met elkaar vloekende kleuren, Duitsers op zoek naar een cervecería vol Beierse literpinten, Nederlanders met oranje truitjes of shirts van Hollandse voetballers die al lang niet meer bij Barça voetballen, Vlamingen die denken dat verkopers zelfs hun platste dialect verstaan, zonnekloppers in bikini of short met teenslippers aan en ontbloot bovenlijf en een vreemde, onnatuurlijke en pijnlijke rode kleur…
De overheid houdt het observeren en becommentariëren van vreemde specimens van het menselijke ras, en ik heb het niet over de levende standbeelden die de Ramblas bevolken, in stand. Bovenaan de Rambla waar de Rambla de les Canaletes is, staan stoelen en banken. Barcelonezen kunnen er uren zitten. Meer dan eens ziet men ze al dan niet discreet wijzen en lachen.
Probeer die stoelen en banken niet naar een plaats op het Plaça de Catalunya of lager aan de Rambla mee te nemen om de Barcelezen te imiteren. Het zal je duur te staan komen. Die zitdingen zijn immers gemaakt in staal. Opnemen is geen sinecure. Zelfs voortslepen vraagt meer dan gewone kracht. Toch heb ik ooit een stoel aan de Carrer de la Princesa op de kruising met de Carrer de Montcada, op ongeveer anderhalve kilometer van het hoogste punt van de Rambla, gezien.
Ik heb geen moeite gedaan om hem naar zijn oorspronkelijke plaats mee te nemen.
