De smalle en de brede weg

De stichter van Museum Meermanno, baron Willem van Westreenen, had een grote belangstelling voor het prille begin van de boekdrukkunst. Hij bracht een collectie van meer dan 1500 vijftiende-eeuwse gedrukte boeken bij elkaar. Die vormen met de handschriften de belangrijkste van de Oude Collectie van het museum.

Maar de baron had een bredere belangstelling. Hij verzamelde ook antieke munten, oudheden, Italiaanse paneelschilderkunst en familieportretten, én hij had een grote collectie boeken uit latere eeuwen. Een van die boeken is een Milanese uitgave uit 1513 met de titel De conformitate vitae Beati Francisci ad vitam Domini Jesu, ‘Over de overeenkomst tussen het leven van de Heilige Franciscus (van Assisi, 1182–1226) en dat van de Here Jezus’. Het boek werd geschreven door Bartholomaeus de Pisis, een Franciscaner monnik uit de veertiende eeuw, en was gedurende lange tijd een standaardwerk over de beginselen van de Franciscaner orde. Ter illustratie staat op de titelpagina een houtsnede waarin Jezus en Franciscus te zien zijn, die beide een kruis dragen.

Maar daar wou ik het niet over hebben. Het boek is namelijk gebonden in een achttiende-eeuwse rode leren band, met nogal wat goudstempeling op de rug, en op voor- en achterplat een kader gemaakt met een rolstempel en daarbinnen een tweede kader met hoekstempels en in het midden een Y. Het plaatje hierbij maakt veel duidelijk, hoop ik.

Die Y, daar zit ik een beetje mee. Die kom je wel vaker tegen, op prijsbanden, (perkamenten) banden die werden uitgedeeld aan ijverige leerlingen van de Latijnse scholen. Meer bepaald van de Latijnse School in Delft, want die gebruikte dit symbool. De Y, met een duidelijk dikkere en dunnere arm, symboliseert de brede en de smalle weg die respectievelijk naar de hel en de hemel leiden. Het probleem is dat dit boek in de verste verte geen prijsboek is.

Speculeren

In prijsbanden zat doorgaans een uitgave van de een of andere klassieke auteur. Met een werk van een Franciscaan hoefde je in de (protestantse) Republiek niet aan te komen, en het is uitgesloten dat zo’n werk werd uitgedeeld op een door de stedelijke overheid gefinancierde onderwijsinstelling. Bovendien werden prijsboeken, zoals gezegd, gebonden in perkament en niet in (het veel kostbaardere) marokijn, het rode leer om dit boek.

Hoe zit het dan? Ik weet het niet. Je kunt eindeloos speculeren over waarom de (Delftse?) boekbinder die de prijsbanden voor de Latijnse school maakte de Y-stempel voor een volkomen ander boek zou gebruiken, maar bij gebrek aan gegevens (laat staan bewijzen) doe ik dat maar eens niet. Maar als u het weet, mag u het zeggen.

~ Erik Geleijns – Museum Meermanno

Meer ‘boeken van de maand’
Boek: Franciscus van Assisi