Ronald Frisart
Op 17 februari worden de resultaten bekend gemaakt van een groot onderzoek naar de toepassing van geweld in Indonesië in de jaren 1945-1950. Omdat daarover in kringen van veteranen onrust heerst, heeft veteranenblad Checkpoint bij het decembernummer een speciaal katern gevoegd onder de titel ‘Indiëonderzoek in perspectief’. De inhoud valt samen te vatten als: een afgewogen voorbeschouwing.
Al zo’n vijf jaar zijn geïnteresseerden in afwachting van de uitkomsten van het onderzoek. Onder de titel ‘Onafhankelijkheid, de kolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950’ is het onderzoeksprogramma ter hand genomen door drie wetenschappelijke instituten: het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) in Leiden, het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) in Den Haag en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies in Amsterdam.
Eind 2016 vernam de Tweede Kamer van de ministers van Buitenlandse Zaken en van Defensie en van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport dat zo’n onderzoek er zou komen. Ook werd aangekondigd dat de regering er geld voor beschikbaar zou stellen.
In die brief schreven de drie bewindslieden op 2 december 2016 onder meer:
Een dergelijk onderzoek dient zich niet te beperken tot de geweldspleging door alle partijen waar veel deelstudies zich op richten, doch nadrukkelijk in te gaan op de brede context van de naoorlogse dekolonisatie (inclusief samenleving) en het politiek, bestuurlijk, justitieel en militair optreden in 1945-1949 in voormalig Nederlands-Indië/Indonesië, zowel vanuit Haags als vanuit lokaal perspectief. Het is belangrijk dat een vervolgonderzoek een integrale benadering hanteert en dieper ingaat op zaken die aan bod zijn gekomen in de studie van dr. Limpach (‘De brandende kampongs van generaal Spoor’, red.). De geweldsspiraal tijdens de zogenaamde ‘Bersiap’ zal in een onderzoek worden betrokken. Ook de politieke besluitvorming in Den Haag over de dekolonisatie, de brede steun in Nederland voor het behoud van de relatie met Nederlands-Indië/Indonesië en de uitzending en het optreden van de Nederlandse militairen, de beperkte informatievoorziening, als ook de nasleep na 1949 en de veteranenzorg, verdienen nader onderzoek.
Scepsis en bange vermoedens
In het speciale katern komen enkele Indië-veteranen en anderen aan het woord en wordt ook samengevat welke scepsis en bange vermoedens er onder veteranen (en eventueel hun nabestaanden) leven ten aanzien van het onderzoek.
Zo zegt militair historicus Martin Elands onder meer dit.
“Dat onze koning enkele jaren geleden wel verontschuldigingen aanbood aan Indonesië voor geweldsexcessen door Nederlandse militairen maar niet voor de rol van de toenmalige regering, is door een flink aantal van hen (veteranen, red.) als pijnlijk ervaren. Zij vinden dat de regering hén excuses zou moeten aanbieden, voor het feit dat ze op jonge leeftijd een onmogelijk conflict zijn ingestuurd en aanvankelijk nauwelijks nazorg gekregen hebben.’’
Op twee pagina’s zet Checkpoint ‘gevoeligheden en pijnpunten’ naar aanleiding van het onderzoek op een rij. Zo leeft de vrees dat geen of onvoldoende aandacht wordt besteed aan het geweld van Indonesische kant. Gevreesd wordt dat daardoor een eenzijdig beeld ontstaat dat alleen de schijnwerper zet op het geweld van Nederlandse kant. Zorg bestaat verder dat de zogeheten Bersiap-periode niet of te weinig zal worden belicht. Ook hier komen de excuses aan de orde die koning Willem-Alexander in maart 2020 aan Indonesië maakte. Punt van kritiek: de politiek verantwoordelijken in Nederland – regering en parlement – bleven daarbij buiten beeld. De vraag leeft of ook het wetenschappelijke onderzoek daarop zal uitlopen. En tot slot noteert de Checkpoint-redactie dat de vrees leeft dat…
‘aan de hand van het morele kompas van nu simplistisch en onhistorisch wordt geoordeeld’.
Nuanceringen
Verder komen diverse mensen aan het woord die actief zijn met onder meer verteranenzorg én drie Indië-veteranen (geboortejaren 1925, 1927 en 1928) die heel verschillend terugblikken op hun diensttijd in de Oost. Een van hen zegt: “Wij Nederlanders waren wel de baas, maar we waren geen onderdrukker’’. Een ander beschrijft een incident waarvan hij ooggetuige was dat valt samen te vatten als oorlogsmisdaad – begaan overigens door een Zweedse militair.
Het katern besluit met een overzicht van eerder onderzoek naar geweld in Indië, waarbij Checkpoint aantekent dat sprake was van allerlei nuanceringen. Maar de redactie noteert ook:
“Dergelijke wetenschappelijke nuanceringen ten spijt is een deel van de Indiëveteranen en hun achterban niet gerust op de uitkomst van het huidige Indiëonderzoek en ook niet op de wijze waarop sommige media deze zullen presenteren.’’
Nadere gegevens over het onderzoek van de drie wetenschappelijke instituten is te vinden via www.ind45-50.org
Link: Boeken bij het NIOD-onderzoek naar Nederlands-Indië
Ook interessant: Aanloop naar de ‘politionele acties’ (1945-’47)
