Deianeira en de dood van Herakles

Deianeira is een sterfelijke vrouw uit de Griekse mythologie en vooral bekend als de vrouw van de held Herakles (Hercules). Ze speelt verder indirect een rol in een verhaal over de mythische hoorn des overvloed.

Deianeira is de dochter van koning Oeneus (Oineus) van Kalydon en Althaea. Kennelijk is ze erg mooi, want ze wordt begeerd door zowel de halfgod Herakles als de riviergod Acheloüs. De twee grootheden leveren op een dag een heftige strijd om haar. Acheloüs maakt daarbij veelvuldig gebruik van zijn vermogen om steeds andere gedaanten aan te nemen. Zo vecht Herakles aanvankelijk met een waterslang maar na enige tijd verandert Acheloüs in een gevaarlijk mensachtig wezen met de hoorns van een stier. Herakles verslaat deze woeste vijand uiteindelijk en breekt daarbij een van de hoorns af. Daarna neemt hij Deianeira tot vrouw. De afgebroken hoorn belandt korte tijd later in handen van de najaden, die hem met bloemen en vruchten vullen en vervolgens als heilig voorwerp vereren.

Rampspoed

Na enige tijd besluiten Deianeira en Herakles de streek Kalydon te verlaten. Aangekomen bij een rivier ontmoeten de twee de centaur Nessos. Behulpzaam biedt deze aan de bevallige Deianeira op zijn rug naar de overkant te dragen. Onderweg blijkt echter dat hij Deianeira wil ontvoeren en verkrachten. Woest schiet Herakles vanaf de waterkant een van zijn giftige pijlen op de centaur af. Dodelijk getroffen zakt Nessos ineen. Hij is echter vastbesloten niet ongewroken te sterven. Voor hij de geest geeft overhandigt hij Deianeira daarom een beetje van zijn bloed en speldt haar op de mouw dat dit bloed als liefdesmiddel magische krachten bezit. Als ze het aan Herakles schenkt, zal die voor eeuwig van haar houden.

Wanneer Herakles op een dag smoorverliefd wordt op de jonge slavin Iole, besluit Deianeira dat het moment is aangebroken om het magische bloed te gebruiken. Ze drenkt een kledingstuk in het bloed van Nessos en stuurt dat vervolgens naar Herakles. Als die het geschenk aantrekt, verspreidt het giftige bloed zich over zijn hele lichaam. Overal op zijn huid ontstaan grote, pijnlijke wonden. Ovidius:

“Luid sist zijn bloed, zoals wanneer men witheet ijzer in een koelbak dompelt, en het borrelt door het vurig gif! ’t Is nóg niet erg genoeg: de vlam vreet fel aan zijn organen, blauwdonker zweet gutst overal zijn lichaam uit; zijn spieren knappen als zij verbranden, merg en botten smelten in dat raadselachtige gif.” Metamorphosen IX 170-175

Kort hierna bereikt Deianeira het bericht dat ze haar man ongewild in het ongeluk heeft gestort. Wanhopig pleegt ze zelfmoord. Ook Herakles overleeft de tragische geschiedenis niet. Hij kan de aanhoudende pijn uiteindelijk niet meer verdragen en kiest ervoor een einde aan zijn leven te maken. Op de berg Oita bouwt hij zijn eigen brandstapel, die aangestoken wordt door zijn vriend Philoctetes. De held sterft niet echt op de berg. Alleen aan zijn aardse leven komt een eind. Zodra de vlammen opstijgen en Herakles zijn ogen naar de hemel opslaat, regent het plotseling bliksemschichten. Als de omstanders weer wat kunnen zien zijn de held en de gehele brandstapel verdwenen. Herakles is door oppergod Zeus opgehaald voor een eeuwig verblijf op de berg Olympus.

Deianeira is een zus van Meleager, een van de bekendste deelnemers aan de tocht van de Argonauten. Ze wordt onder andere genoemd door Sofokles, Apollodorus en de Romeinse dichter Ovidius.

Bronnen ▼