Generaal-majoor D.R.A. van Langen, bevelvoerder van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger in Djokjakarta, hielp Raymond Westerling, één van de grote oorlogsmisdadigers in ‘Indië’, in februari 1950 uit Indonesië te ontsnappen. Dat veroorzaakte grote commotie, in Nederland en in het nieuwe Indonesië, dat zich bedrogen waande. Maar dat was niet de reden voor het feit dat de carrière van Van Langen na terugkeer in Nederland was gebroken, want minister-president Willem Drees wist ervan; hij had er zelfs de opdracht voor gegeven.
Dat onthult historicus Hans Goedkoop in het boek De laatste man, waarin hij uitzocht waarom zijn grootvader, generaal-majoor Van Langen, zichzelf in ‘Indie’ ‘onmogelijk’ had gemaakt. Westerling voerde rond 1947 bloedige zuiveringsacties uit tegen het Indonesische verzet in Zuid-Celebes en pleegde begin 1950, kort na de soevereiniteitsoverdracht, een mislukte coup tegen het pas erkende bewind van Soekarno. Hoewel er al in 1949 onrustbarende verhalen in de publiciteit kwamen werd de ernst van de oorlogsmisdaden van Westerling pas duidelijk na onthullingen door psycholoog en Indië-veteraan Joop Hueting voor de VARA-tv in 1969. Toen bleek dat de militairen meer dan 3000 slachtoffers hadden gemaakt.
Lastpak
Tijdens onderzoek in het Nationaal Archief ontdekte Goedkoop diplomatieke documenten waaruit bleek dat al in januari 1950, nog voor de coup, werd gesproken over mogelijkheden om ‘de lastpak’ kwijt te raken: kon men Westerling niet zelf oppakken naar Nederland voeren? Zelfs de Indonesische premier Hatta noemde dat ’ten zeerste aan te bevelen’ en Soekarno zou daar ‘wel een bedrag voor over hebben’.
Maar dat veranderde na de poging tot staatsgreep. Mocht Nederland Westerling vinden, stelde Indonesië, dan diende hij te worden uitgeleverd en berecht. Het KNIL wist waar hij zat, maar Hoge Commissaris Hirschfeld, de belangrijkste Nederlandse vertegenwoordiger in Batavia, vond het raadzamer ‘om even niets te doen’. Intussen verleende premier Drees in Den Haag persoonlijk toestemming ‘om met alle middelen en ongeacht de kosten Westerling uit Indonesië te halen’.
Nederland had geen enkele behoefte aan een showproces, dat bovendien het gevaar inhield dat Westerling uit de school zou klappen over de ‘minder loffelijke kanten van het Nederlandse militaire optreden van de laatste jaren’, zoals Goedkoop eufemistisch stelt, of over de steun bij zijn coup en hoe hij aan de wapens kwam. ‘Allemaal voer voor propaganda tegen Nederland, dat kon maar beter niet bekend worden’. Bovendien scoorde Westerling in een opiniepeiling over bewonderde figuren bij het Nederlandse publiek hoger dan Tweede Wereldoorlog-generaals als Eisenhower en Marshall.
Ontsnapping
De legerleiding van de KNIL in Indonesië had zo twee tegenstrijdige visies om naar te handelen en koos voor de ontsnapping van Westerling. Die werd in het diepste geheim georganiseerd door Van Langen. Westerling bereikte Singapore per watervliegtuig, waar hij met een opblaasboot ongezien aan wal peddelde. Maar al na twee dagen werd hij na overmatig drankgebruik gearresteerd. Persbureau Reuters stuurde een bericht de wereld in dat bij de spectaculaire ontsnapping ‘betrokkenheid van hoge Nederlandse militairen deed vermoeden’.
Commotie
Het leverde een diplomatieke rel van betekenis op. Hirschfeld wist van niets en was des duivels. Voor Den Haag was het van levensbelang vertrouwen op te bouwen bij het nieuwe Indonesië. Militairen die zich aan die lijn onttrokken legden de bijl aan de voet van het staatsbestel. Waar het om ging was ‘het redden van de samenwerking’. Van Langen moest worden ontheven uit zijn functie.
Hoge Commissaris Hueting in Batavia wilde zijn ontslag, en uiteindelijk zou hij naar Nederland worden teruggeroepen. Maar voordat het zo ver kwam trad hij als troubleshooter op om onrust binnen het KNIL te dempen en moest hij de opheffing van het KNIL in goede banen leiden.
Westerling kwam na langdurige omzwervingen, waarbij voortdurend uitlevering aan Indonesië dreigde, uiteindelijk in Nederland aan, waar hij een betrekkelijk onopvallend leven leidde. Tot een berechting is het nooit gekomen. Hij overleed in 1987, op 68-jarige leeftijd.
