De ETA (Euskadi Ta Askatasuna) was een Baskische afscheidingsbeweging die in 1959 in Spanje werd opgericht. De organisatie streefde naar een onafhankelijk Baskenland (een gebied officieel bestaande uit zeven provincies waarvan er vier in Spanje liggen en drie in Frankrijk) en pleegde gedurende tientallen jaren aanslagen, vooral tijdens en na de dictatuur van Franco. De ETA streed voor een onafhankelijke socialistische Baskische staat. Euskadi Ta Askatasuna betekent letterlijk ‘Baskisch vaderland en vrijheid’.
De ETA ontstond aan het begin van de jaren vijftig van de vorige eeuw. In deze periode werden de Basken onderdrukt door de dictatuur van Francisco Franco, die probeerde de nationalistische gevoelens van de Basken de kop in te drukken. Dit onder meer door hen te verbieden in het openbaar de eigen taal (Euskera) te spreken en door Baskische intellectuelen gevangen te nemen.
Een aantal jonge leden van de Partido Nacionalista Vasco (PNV), de Baskische nationalistische partij, richtte in 1952 uit onvrede over het beleid van Franco de ETA op. Aanvankelijk was dit een vreedzame organisatie. Er werd vooral gediscussieerd op de universiteit van Deusto in Bilbao, de grootste stad van de Spaanse regio Baskenland. De groepering nam overigens pas op 31 juli 1959 de naam ETA aan. Voor die tijd luidde de naam EKIN, een Baskische term voor “in actie komen”.
Voor de harde kern van de ETA waren deze veranderingen ten opzichte van het Franco-tijdperk echter onvoldoende. Het streven bleef volledige autonomie. Dit leidde tot een bloedige strijd. In de loop der tijd werden vele tegenstanders van het Baskisch zelfbestuur door de ETA uit de weg geruimd. De wereld en Spanje in het bijzonder leerde de ETA kennen als een organisatie die vrijwel nergens voor terugdeinsde en geweld verre van schuwde. In 1973 vermoordde de ETA de vermoedelijk opvolger van Franco, Carrero Blanco. In 1995 probeerde de ETA verder de Spaanse premier José MarÃa Aznar middels een autobom te vermoorden. Deze aanslag mislukte echter. Vele andere aanslagen kostten wel mensenlevens. Geschat wordt dat zeker 850 mensen zijn overleden als gevolg van gewelddadige ETA-acties.
Draagvlak
Hoe groot de ETA precies was, is moeilijk vast te stellen. Ook is de vraag in hoeverre de groepering grip had op haar ‘leden’ lastig te beantwoorden. Volgens schattingen van de Spaanse politie was de harde kern van de ETA niet groter dan ongeveer zestig personen. Hieronder bevonden zich echter vele kleine cellen die, vaak zonder het van elkaar te weten, actie voerden. Voor de Spaanse overheid maakte dit onderhandelen met de organisatie een ingewikkelde zaak.
Het draagvlak voor de ETA nam in Baskenland in de loop der jaren af. De links georiënteerde Baskische politieke partij Batasuna werd gezien als de politieke vleugel van de ETA. Deze partij werd in 1978 opgericht als Herri Batasuna (Eenheid van het volk) en behaalde tijdens de eerste verkiezingen dertien procent van de stemmen. In 2003 werd de partij verboden vanwege haar banden met de ETA. Enkele jaren hierna werd door officiële instanties geschat dat de ETA de steun had van ongeveer 20 procent van de Baskische bevolking. Volgens sommige internationale waarnemers nam de steun voor de ETA in deze periode echter fors af. Steeds meer Basken zouden de moordaanslagen zinloos vinden en best tevreden zijn over de bestaande politieke situatie.
De ETA kondigde op 22 maart 2006 een permanent staakt-het-vuren af dat twee dagen later in zou gaan. De separatistische beweging liet weten dit te doen om zo een nieuw democratisch proces in Baskenland op gang te brengen. Het bestand eindigde op 30 december 2006. De ETA bracht toen een voertuig tot ontploffing op de luchthaven van Madrid. Hierbij kwamen twee Ecuadoranen om het leven.
Demonstraties
In de Spaanse hoofdstad Madrid werd geregeld massaal gedemonstreerd tegen de ETA. Veel Spanjaarden waren van mening dat de overheid niet moest onderhandelen met de Baskische afscheidingsbeweging. De rooms-katholieke bisschoppen steunden dit soort demonstraties.
In 2011 kondigde de ETA aan definitief af te zien van geweld, en enkele jaren later leverde de organisatie al haar wapens in. Op 2 mei 2018 volgde de officiële ontbinding, via een brief die door de Spaanse pers werd gepubliceerd. Daarmee kwam een einde aan decennia van gewapende strijd voor een onafhankelijk Baskenland.
Overzicht van de bekendste ETA-aanslagen:
- 1968 – Eerste dode door een ETA-aanslag. Meliton Manzanas, hoofd van de geheime politie in San Sebastian, wordt voor zijn huis doodgeschoten door leden van de separatisten.
- 1973 – Een autobom doodt de Spaanse premier Luis Carrero Blanco. Deze was de gedoodverfd opvolger van dictator Franco.
- 1979 – De militaire gouverneur van de Baskische provincie Guipuzcoa wordt samen met zijn vrouw in San Sebastian doodgeschoten.
- 1980 – Dit jaar wordt gezien als het bloedigste jaar uit de geschiedenis van de ETA. Verscheidene aanslagen kosten in totaal 118 mensen het leven.
- 1985 – ETA is tegen de toetreding van Spanje tot de EU en doodt daarom vier mensen. Eerste autobom in Madrid. Een dode.
- 1986 – Elf doden bij aanslagen en een afrekening binnen de ETA zelf.
- 1987 – Een bom doodt 21 mensen in een supermarkt in Barcelona. Aanslag op barakken van de Guardia Civil (politie) in Zaragoza kost elf mensen het leven, onder wie vier kinderen.
- 1989 – ETA kondigt voor eerste keer eenzijdig bestand af na besprekingen in Algiers met Spaanse regeringsfunctionarissen. De beweging trekt het in, omdat Madrid zich niet aan de afspraken zou hebben gehouden.
- 1991 – Negen doden en 45 gewonden bij een aanslag in Barcelona.
- 1995 – Mislukte aanslagen op toenmalige oppositieleider Aznar en koning Juan Carlos.
- 1996 – Voormalig rechter Francisco Tomas y Valiente wordt vermoord.
- 1997 – De ETA ontvoert en vermoordt gemeenteraadslid Miguel Angel Blanco. Zes miljoen mensen demonstreren een week lang tegen het separatistische geweld.
- 1998 – De ETA kondigt voor de tweede keer een eenzijdig bestand af.
- 1999 – ETA zegt bestand op uit ontevredenheid over lauwe reactie van regering in Madrid. Het is het begin van een reeks aanslagen, waarvan vooral plaatselijke politici, politieagenten en zakenlieden het slachtoffer worden.
- 21 januari 2000 – Eerste slachtoffer van aanslag na opzegging van het bestand is 47-jarige luitenant-kolonel Pedro Antonio Blanco Garcia. Hij komt om in de buurt van Madrid.
- 22 februari 2000 – 53-jarige secretaris-generaal van socialistische PSOE in Baskische provincie Alava, Fernando Buesa Blanco, met zijn lijfwacht vermoord.
- 4 juni 2000 – Gemeenteraadslid Jesus Maria Pedrosa van conservatieve Volkspartij in Durango bij Bilbao vermoord.
- 29 augustus 2000 – De 29-jarige Manuel Indiano Azaustre, gemeenteraadslid van conservatieve Volkspartij, in Zumarraga vermoord.
- 30 oktober 2000 РVier doden door aanslag in Madrid. Onder hen is rechter Jos̩ Francisco Querol Lombardero van het Hooggerechtshof.
- 22 november 2000 – Socialistische oud-minister Ernest Lluch wordt in Barcelona vermoord.
- 24 mei 2001 – Financieel directeur van de krant El Diario Vasco wordt in San Sebastian doodgeschoten.
- 6 november 2001 – Een autobom ontploft in de wijk Prosperidad in Madrid. 95 mensen raken gewond. Het doelwit, een politicus van de liberale UCD, blijft ongedeerd.
- 21 maart 2002 – Juan Priede Perez, socialistisch raadslid in Baskische gemeente Orio, wordt vermoord.
- 17 december 2002 – Antonio Molina van Guardia Civil wordt in stad Collado Villalba doodgeschoten.
- 30 mei 2003 – Twee agenten komen om door een aanslag in Sanguesa, in de regio Navarra.
- 22 juli 2003 – Bomexplosies in hotels in toeristenoorden Benidorm en Alicante. Er zijn zeker dertien gewonden, onder wie een 32-jarige Nederlander.
- 24 maart 2006 – De ETA kondigt een staakt-het-vuren aan. Dagelijkse straatgevechten en vernielingen in Baskenland door ETA-jongeren gaan echter gewoon door.
- 29 juli 2006 – De Spaanse premier Zapatero kondigt officiële onderhandelingen met de Baskische afscheidingsbeweging ETA aan.
- 30 december 2006 – Er vindt een explosie plaats omstreeks 09.00 uur in een parking van terminal 4 van de luchthaven van Madrid. Twee doden, 26 gewonden. De explosie was kilometers ver te horen.
- 7 maart 2008 – Voormalige gemeenteraadslid Isaias Carrasco wordt vermoord aan de vooravond van de parlementsverkiezingen.
- 20 juli 2008 – Drie bomaanslagen in noordelijke Spaanse badplaatsen.
