F.C. De Kampioenen (televisieserie)

Wat Zeg ‘ns Aaa is voor de Nederlandse publieke omroep, is F.C. De Kampioenen voor de Vlaamse VRT: de langlopende reeks die de maat der dingen werd voor komedieseries. Zeg ‘ns Aaa liep van 1981 tot 1993 (dertien seizoenen, 212 afleveringen) en werd tot voorjaar 2020 (coronacrisis) niet meer integraal herhaald op de publieke omroep. F.C. De Kampioenen verscheen van 1990 tot 2011 (21 seizoenen van 13 afleveringen). Het werd gevolgd door vier bioscoopfilms. Het heeft – kan het Belgischer? – een stripreeks. Het wordt nog steeds herhaald. In België kent men Zeg ‘ns Aaa. Waarom kennen veel Nederlanders F.C. De Kampioenen niet?

Productiegeschiedenis

Het ontstaan van de reeks past in de context van de Vlaamse mediageschiedenis. Per 1 februari 1989 begon VTM, de eerste commerciële televisiezender in Vlaanderen, met uitzenden. In Nederland volgde later dat jaar, in oktober, RTL 4 (aanvankelijk: RTL-Véronique). De Nederlandse publieke omroep bestond vanaf het begin uit verschillende omroepverenigingen, aanvankelijk verzuild. De hoeveelheid zendtijd werd verdeeld op basis van het ledenaantal. Tussen de omroepen had altijd al concurrentie bestaan. De Belgische publieke omroep (tot 1991: BRT) had een BBC-model: één centrale organisatie. Met decennialang een paternalistische houding: ‘wij bepalen wat goed is voor het publiek’.

F.C. De Kampioenen begon uit nood. De kijkers liepen weg bij de publieke omroep. In het buitenland waren komedieseries publiektrekkers. Dus gingen makers kijken bij de BBC en bij de VARA (Zeg ‘ns AAA) hoe dat moest.

Plot

De reeks draaide om de belevenissen van de leden van een voetbalploeg en hun echtgenotes. De naam van de ploeg lijkt ironisch: ze verliezen doorgaans. Hun voetbalveld ligt naast café De Kampioen, dat de kleedkamer en douches bevat. Cafébaas Oscar (‘de Kampioen’) is de trainer. Vleesfabrikant Balthasar Boma is eigenaar van het veld, huisbaas van het café en sponsor van het team. Keeper (in het Vlaams: doelman) Xavier is meer van de derde helft. Vrij naar Lucky Luke: hij laat meer ballen door dan zijn schaduw.

Deze omschrijving doet vermoeden dat de reeks vooral om mannen draait. Het is inderdaad een herenelftal. Buiten het veld hebben hun echtgenotes de broek aan. Vooral beroepsmilitair Xavier zit onder de plak van zijn vrouw Carmen. Oscar heeft meer geluk, al zag echtgenote Pascale liever dat haar echtgenoot succesvoller was. Is het niet maatschappelijk, dan tenminste als trainer. Aanvankelijk waren Oscar en Pascale de enigen met kinderen (puberdochter Bieke, het enige personage dat zich in de loop van de reeks ontwikkelt. Van puber tot jongvolwassene tot gezinshoofd). Alleen Boma is vrijgezel. Gezien zijn seksistische benadering van vrouwen verbaast dat weinig.

Naast het veld staat een garage. Garagist Dimitri De Tremmerie (DDT) ergert zich dood aan zijn buren, vooral omdat regelmatig een bal door zijn ruiten gaat. Hij laat geen mogelijkheid onbenut om de ploeg te saboteren of zelfs weg te krijgen. Wat de andere personages er niet van weerhoudt om bij hem de auto te laten repareren. Omgekeerd neemt hij uitgerekend Doortje (voor wie hij een zwak heeft), echtgenote van spits Pico, in dienst als secretaresse. Als personages logisch handelen heb je geen humor: de Kampioenen plaatsen geen hoog hek naast het veld, DDT komt niet op het idee ook sponsor te worden.

Het idee van een tegenstander was afgekeken van Britse komedies. Die bevatten soms een onsympathiek personage. De overige karakters leggen hun meningsverschillen bij om daar een front tegen te vormen. Denk aan herr Flick van de Gestapo in ‘Allo ‘Allo!, denk aan luchtwacht Hodges in Daar komen de schutters.

Van Nederland werd geleerd dat het publiek bij de opnamen bijwoonde voor twee derde vrouwelijk was. Draaide Zeg ‘ns AAA niet vooral om Mien Dobbelsteen? Dus werden de vrouwen de baas in F.C. De Kampioenen.

Oppassen!!! (1991-2003) draaide om de opa’s. De VARA nam de komedies woensdagmiddag op. Kunnen er dertig jaar geleden nog meer huisvrouwen zijn geweest? Het maakt nieuwsgierig: wat als F.C. De Kampioenen enkele jaren later was begonnen?

Caféploeg

De uitgangspositie vormt een eerste verklaring waarom de reeks onbekend bleef in Nederland. De Kampioenen vormen geen voetbalvereniging, maar een caféploeg, vriendengroep die een elftal vormt en speelt tegen soortgelijke ploegen. In Nederland is dit een onbekend fenomeen. Een andere verklaring kan zitten in het uitgesproken Vlaamse karakter. Vlaamse fictie heeft een uitgesproken voorkeur voor de ‘kleine man’, eenvoudige mensen, antihelden.

Een voorbeeld. Vanaf de eerste aflevering is sprake van een lokaal radiostation, Radio Hallo. Zulke radiostations komen ook voor in andere Vlaamse series komen zulke stations ook voor. Leeft dat ook in Nederland?

Vertrek Oscar (en Pico)

Naast de hoofdrollen waren er regelmatig terugkerende bijfiguren. Die blijven hier buiten beschouwing. Eén uitzondering. In de eerste drie seizoenen deed Marc Vertongen regelmatig verslag namens Radio Hallo. Vanaf seizoen 4 werd hij een hoofdrol, als vaste vriend van Bieke.

Dat bleek ook het laatste seizoen van ‘schoonvader’ Oscar. De acteur kreeg bij VTM een rol aangeboden. Dat personage speelde hij eerder op toneel. De manier waarop de makers hem aanvankelijk uit de serie lieten verdwijnen viel verkeerd bij het studiopubliek. Voor de tv-uitzending kwam een andere variant.

Als trainer, cafébaas en huisvader viel met hem veel weg. Doelman Xavier werd enkele seizoenen trainer. Marc bleek ingetrokken bij Pascale en Bieke. Pacale en Boma begonnen een knipperlichtrelatie. In seizoen vijf kwam ook een andere teamspits/lief van Doortje. De acteur die Pico speelde, werd ontslagen wegens wangedrag. Entree biologieleraar en sportieveling Pol (tevens neef van DDT).

Vertrek DDT (entree Fernand)

Na acht seizoenen vertrok ook degene die DDT speelde naar VTM. Gezien de populariteit DDT had dit het einde van de reeks kunnen betekenen. Snel werd een nieuwe antagonist bedacht. Bernard Theofiel Waterslaeghers (BTW), de betweterige en arrogante neef van Xavier, opende een restaurant in de voormalige garage. De afkorting was te duidelijk imitatie. Het personage sloeg niet aan. DDT was af en toe nog sympathiek, BTW nooit.

Na twee seizoenen (en dalende kijkcijfers) werd een nieuwe tegenstander bedacht: Fernand Costermans, een klantonvriendelijke antiek- en curiosahandelaar. Menselijker dan BTW, sloeg hij aan bij het publiek. Of de kijkers hem zouden verkiezen boven DDT?

Van personages naar typetjes

Langlopende series veranderen in de loop der tijd. Vlaamse komedies waren lange tijd tragikomisch. Humor werd afgewisseld met serieuzere, soms dramatische scenes. Sporen van deze traditie waren terug te vinden in het eerste seizoen, daarna werd het vooral sitcom.

Tegenstanders DDT en Fernand symboliseren het verschil tussen de eerste en de tweede helft van de reeks. In de jaren negentig waren de hoofdpersonen mensen van vlees en bloed, in de jaren nul werden het eerder typetjes. Dit gold vooral voor de personages Doortje, Pol en Carmen. Bij Carmen overheersten toen vooral onprettige karaktertrekken – zou zo iemand in werkelijkheid gehandhaafd blijven in een vriendengroep?

De grootste verandering betrof Marc. Van onhandig en verlegen werd hij in onhandig en dom. In seizoen 4 bleek zijn radiowerk een nevenactiviteit naast zijn studie geneeskunde. Bij het laatste lag zijn hart niet, later stopte hij met studeren. Geneeskunde vereist in België naast voorbereidend wetenschappelijk onderwijs het afleggen van een toelatingsexamen (wiskunde, natuurkunde, scheikunde, biologie). De Goofy-kloon uit de tweede helft was daar nooit doorheen gekomen.

De serie bleef deels fris door nieuwe personages. Vanaf 2003 werd Billie, puberzoon van Doortje en stiefzoon van Pol, een bijrol. Pascale kreeg een nieuwe vriend, Maurice, die uitgroeide tot een hoofdrol. In de laatste twee seizoenen had Boma een vaste relatie: Goedele. Die een voetballende zoon had, Ronald (‘Ronaldinho’).

Niet in Nederland uitgezonden

Zeg ns AAA was in België uitgezonden. Zou F.C. De Kampioenen ook in Nederland worden vertoond? Helaas: de VARA wilde enkel de scenario’s bewerken tot een eigen reeks. Tv-maker en taalvirtuoos Mark Uytterhoeven wist daar raad mee. De acteurs maakten dan maar zelf een reeks voor Nederlanders.

De VARA kwam in 1994 met De Victorie (geflopt). Volgens de makers van De Kampioenen was het een vergissing om de club geen tegenstander te geven. Alleen: Nederlandse komedieseries bevatten vrijwel nooit antagonisten. ‘De Victorie’ was simpelweg grappig noch herkenbaar.

Nederlanders en Vlamingen kijken al dertig jaar naar dezelfde Britse en Amerikaanse komedies, maar niet naar die van elkaar. Of de humor te veel verschilt is moeilijk te zeggen. Zeg ‘ns AAA begon in 1981. Sinds de intrede van commerciële tv in 1989 kijken Nederlanders en Vlamingen niet meer naar elkaars programma’s. Veel commerciële zenders zijn niet eens beschikbaar.

Films

In het slotseizoen, 2010-2011, kwamen de regelmatige bijrollen weer langs. De slotaflevering toonde het dubbele trouwfeest van Pascale met Maurice en Balthasar met Goedele. Alle verhaallijntjes keurig opgelost.

De werkelijkheid was minder rooskleurig. De VRT wilde een film van de reeks maken. Dat wilden de acteurs ook, maar niet het voorgelegde scenario. Na hun weigering trok de VRT de stekker uit de reeks. Wat doet denken aan hoe in de jaren tachtig komedies als De Collega’s en Het Pleintje abrupt eindigden. De acteurs die Xavier, Fernand en Maurice speelden, zaten ook in die series…

De acteurs besloten dan maar zelf een bioscoopfilm op te nemen. Een kassucces, waarna nog drie volgden. In F.C. De Kampioenen 2: Jubilée Général!, keerden Oscar en DDT terug. Om hun oude vete gelijk voort te zetten…

In de films werden ook losse verhaaleindjes aan elkaar geknoopt. In de tweede film eindigde dat onbedoeld in een continuïteitsfoutje. Ronald bleek verwekt met oud en nieuw 1993. Dat personage kwam 2009-2010 in de serie. Kon hij hooguit 16 geweest zijn. Hij zou al student zijn. Sommige mensen slaan meerdere klassen over, maar Ronald was nadrukkelijk géén studiebol. Waarom een datum genoemd?

Overlijden ‘Xavier’ – definitief einde

Najaar 2019 kondigde de VRT acht nieuwe afleveringen. Waarom acht in plaats van de gebruikelijke dertien? Het kwam er niet van. Voorjaar 2020 overleed acteur Johny Voners (Xavier) aan huidkanker. Diens overlijden werd verwerkt in een kerstspecial, uitgezonden 25 december 2020. Daarin herdachten de Kampioenen de inmiddels overleden Xavier. Zo verwerkten de acteurs het verlies van hun collega. Aangekondigd als het definitieve einde van de reeks.

Afgelopen september en oktober zond de VRT de vierdelige documentaire Voor Altijd Kampioen uit. Regisseurs, schrijvers, hoofd- en bijrolacteurs vertelden over het maken van de serie. Behulpzaam voor dit artikel. Grote afwezige was degene die Billie speelde. Ook ruzie? Dat blijkt mee te vallen.

Herhaling, herhaling, herhaling

In de zomermaanden herhaalt de VRT de serie van maandag tot zaterdag. Dat begon toen de reeks nog liep en gebeurt nog steeds iedere zomer. Toen er nog nieuwe seizoenen verschenen, werd in het najaar zaterdagavond eerst het vorige seizoen herhaald, voordat in december het nieuwe seizoen begon. Oudejaarsconference 2019:

“Er moet een canon van de Vlaamse geschiedenis. Zit alleen F.C. De Kampioenen daarbij, of ook de herhalingen?”

Sinds september 2018 wordt weer wekelijks uitgezonden op zaterdagavond. Seizoen 1, aflevering 1. In theorie had dit zeven jaar kunnen duren. Maar in de zomer van 2019 liep de reeks doordeweeks door, waardoor in september al seizoen 8 begon. De eerste zaterdag van september 2021 was seizoen 1, aflevering 10. Dus de eerste zaterdag van 2024…

In Nederland liepen de eerste seizoenen van Oppassen!!! naast de laatste van Zeg ‘ns AAA. In Vlaanderen had ook VTM langlopende komedies – verschillende reeksen naast elkaar. Op de VRT wordt veel gelachen. Sketchprogramma’s, panelprogramma’s, luchtige quizzen, satire, compilatieprogramma’s met bloopers. Maar ze hebben al dertig jaar maar één komedie. Krijgt een nieuwe ooit de kans?

Acteurs

Op DDT en Xavier na bestond de oorspronkelijke rolbezetting uit acteurs die nog niet doorgebroken waren bij het brede publiek. Degenen die later bij de reeks kwamen, hadden veelal al een acteercarrière gehad. Voor de rest geldt het swiebertje-effect: zo vereenzelvigd met één rol, dat ze niks anders meer kunnen spelen. Degene die in 2009 Ronald ging spelen, stapte over naar zingen.

Namen van acteurs werden hier achterwege gelaten, omdat die in Nederland onbekend zijn. Enkele mogelijke uitzonderingen voor jeugdige kijkers. Niels Destadsbader (Ronald) speelde ook ‘Oli’ in kinderserie Amika. Komiek Jacques Vermeire (DDT) speelde de buurman in de komedieserie van K3 (toen nog Karen, Kristel en Josje). Tuur De Weert (Maurice) was professor Barabas in Suske en Wiske – de duistere diamant.

Ook interessant: De Collega’s – Televisieserie