Fin de siècle en belle époque – Betekenis

De term fin de siècle komt regelmatig voorbij in geschiedenisboeken. Maar wat betekent dit begrip precies? Gaat het hier om een historisch fenomeen, een bepaalde periode uit de cultuurgeschiedenis of een levensgevoel? En wat heeft de term belle époque met het fin de siècle te maken? Een kort artikel over de betekenis en kenmerken van het fin de siècle en het tijdperk van de belle époque.

Betekenis van fin de siècle & belle époque

Het begrip fin de siècle is afkomstig uit het Frans en betekent letterlijk: ‘eind van de eeuw’. De naam is van toepassing op de periode tussen het einde van de negentiende eeuw (ongeveer 1890) tot het begin van de Eerste Wereldoorlog (1914). Een andere term die ook wel eens voor dit tijdvak gebruikt wordt, is belle époque (mooie tijd). Deze term duidt op de grote welvaart, vele indrukwekkende uitvindingen (denk aan het vliegtuig, de radio en film) en relatieve rust in het genoemde tijdvak.

Maar de connotatie van beide begrippen is niet hetzelfde. Fin de siècle duidt niet per se op een tijdsperiode, maar op een levensgevoel en heeft een negatieve connotatie die vanaf de jaren 1880 steeds meer intellectuelen in zijn greep kreeg. Dat begon in Frankrijk (Parijs) en de Duitssprekende landen (zeker de Oostenrijkse stad Wenen), waarna landen als Engeland, België, Nederland en de Verenigde Staten volgden.

Wie fin de siècle schrijft of zegt, doelt vooral op het pessimistische levensgevoel dat vanaf het einde van de negentiende eeuw in de kunst, literatuur, muziek en architectuur naar voren komt. Dit levensgevoel uit zich specifiek in het impressionisme, maar ook in de jugendstil (ofwel de art nouveau). Intellectuelen, kunstenaars, historici, vrijdenkers, vrijmetselaars, journalisten, romantici en andere opiniemakers uitten allerlei sombere gedachtes over decadentie, pessimisme, nostalgie en heimwee.

Bij belle époque wordt op een wat bredere tijdperiode gedoeld, globaal tussen 1870 en 1914. Deze decennia kenmerkten zich door algemene welvaart, een enorme ontplooiing van de kunsten en wetenschappen, enorme technologische ontwikkelingen (door de Industriële Revolutie) en een hoge mate van maatschappelijke rust. De term heeft dus gevoelsmatig een positievere connotatie dan fin de siècle. De benaming belle époque komt met name terug in geschiedeniswerken die gaan over landen als Frankrijk en België (Nederlandstalige Belgen spreken van het ‘gouden tijdperk’), maar is ook van toepassing op andere Europese landen en de Verenigde Staten.

Kenmerken van het fin de siècle

• Escapisme: een vlucht uit de werkelijkheid. De moderne tijd wordt als verwarrend ervaren. Enerzijds is er vooruitgang, anderzijds worden bestaande overtuigingen door intellectuelen op hun kop gezet. Denk aan Charles Darwin’s theorieën over het ontstaan van het leven en religie, het cynische werk van de filosoof Friedrich Nietzsche, de werken van Oscar Wilde, of Sigmund Freud over de duistere kanten van de menselijke psyche.
• Impressionisme, surrealisme in de kunst in plaats van het realisme van de Romantiek in de negentiende eeuw.
• Een gevoel van decadentie en naderende ondergang van de moderne samenleving onder intellectuelen en de bourgeoisie.

Kenmerken van het belle époque

Het belle époque als tijdsaanduiding wordt vaak als alternatief gebruikt voor het begrip fin de siècle, maar heeft een paar onderscheiden kenmerken:

• Het belle époque begint vaak eerder, rond 1870 en niet eind negentiende eeuw.
• Als er over belle époque geschreven wordt, staat eerder het positieve uit de jaren 1870 tot 1914 centraal: de uitvindingen, welvaart onder de bourgeoisie en de maatschappelijke rust in Europa na de Frans-Duitse Oorlog van 1870-1871.

Bronnen ▼