Giovanni Pico della Mirandola (1463-1494) – Italiaanse humanist

De jong gestorven Italiaanse humanist Giovanni Pico della Mirandola behoort tot de meest invloedrijke filosofen van de vijftiende eeuw. Hij is vooral bekend om zijn werk Oratio de hominis dignitate, wat zoveel betekent als ‘rede over de menselijke waardigheid’. Dit werk wordt beschouwd als een van de belangrijkste humanistische traktaten uit de Renaissance.

Giovanni Pico werd op 24 februari 1463 geboren in Mirandola. Al op jonge leeftijd was duidelijk dat de graaf over een zeer scherpe geest beschikte. Na studies poëzie, filosofie, architectuur en muziek te hebben gevolgd in onder meer Bologna en Parijs werd hij uitgenodigd aan een groot aantal Europese hoven om daar van zich te laten horen. Tijdgenoten roemden zijn eruditie en karakter.

De beroemde kunst- en filosofieliefhebber Lorenzo de’ Medici (1449-1492) haalde Pico over zich in Florence te vestigen, waar hij onderdeel ging uitmaken van de Platoonse Academie. De filosoof was onder meer geïnteresseerd in de leer van Plato en Aristoteles, maar liet zich ook inspireren door Arabische en Joodse denkers en de scholastieke filosofen. Ook de Hebreeuwse kabalistiek had zijn interesse. Pico was een leerling van Marsilio Ficino (1433-1499), die de werken van Plato in het Latijn vertaalde en sterk bijdroeg tot de wederopleving van het neoplatonisme.

900 stellingen

In 1486 publiceerde de toen pas 24-jarige Giovanni Pico een lijst met 900 stellingen over onder meer de logica, metafysica, theologie, ethiek, wiskunde, natuurkunde, magie en de kabbala. Er zaten een aantal stellingen bij die de Kerk in het verkeerde keelgat schoten. Zo ging Pico bijvoorbeeld lijnrecht tegen de katholieke leer in toen hij beweerde dat zelfs de ergste zonde nooit een oneindige straf konden verdienen.

Pico wilde in Rome over zijn stellingen discussiëren met deskundigen uit heel Europa. Zijn hoofddoel was om de tegenstellingen tussen de verschillende filosofieën te verzoenen en een universele waarheid aan het licht te brengen. Paus Innocentius VIII verbood de pan-Europese conferentie echter.

De toespraak die Pico bij de opening van zijn conferentie had willen houden, gaf hij daarom maar in druk uit. In deze Oratio de hominis dignitate sprak Pico zich onder meer uit tegen de opvattingen van de Kerk over de nietigheid van de mens. Classicus Henri Oosthout in zijn boek Het schandaal van de filosofie:

“Pico prees in zijn rede de mens als een wezen dat de vrijheid heeft om zijn eigen perfectie na te streven en dat daarom bewondering afdwingt, niet alleen bij de redeloze dieren maar ook bij de sterren en de wezens in een hogere wereld.”

De ‘Rede over de menselijke waardigheid’ is een soort manifest van de vrije mens, die zijn lot in eigen handen neemt. Volgens filosofen is Pico’s bewondering voor de menselijke cultuur van grote betekenis geweest voor het humanistische denken.

Vrijheid

Pico stelde dat God tijdens de Schepping bepaald had dat de Mens de vrijheid kreeg om ‘zichzelf te bepalen’. De denker omschreef dit besluit van God als volgt:

“Aan jou, Adam, hebben wij niet een vaste verblijfplaats, niet een eigen gezicht of een bepaalde gave in het bijzonder gegeven; het is de bedoeling dat jij de verblijfplaats, het gezicht en de gaven die je zelf verkiest naar je eigen wens en inzicht, zult verkrijgen en bezitten. De natuur van de anderen ligt vast en wordt binnen door ons voorgeschreven wetten beteugeld. Jij bent aan geen enkele beperking onderworpen. Jij zult voor jezelf je natuur bepalen naar je eigen vrije wil waaraan ik je heb toevertrouwd. Midden in de wereld heb ik jou geplaatst, zodat je van daaruit alles wat er om je heen in de wereld is gemakkelijker kunt bekijken. Ik heb je niet hemels en niet aards, niet sterfelijk en niet onsterfelijk gemaakt. Als vrij en soeverein kunstenaar moet jij als het ware je eigen beeldhouwer zijn en jezelf uitbeelden in de vorm die je verkiest. Je kunt ontaarden in de lagere vormen, de dierlijke, maar je kunt ook door eigen wilsbesluit herboren worden in de hogere vormen, die goddelijk zijn.”

Dit fragment is ook wel eens de “onafhankelijkheidsverklaring van de mens” genoemd. De filosoof stelde verder dat de mens de hem toevertrouwde vrijheid moest gebruiken om het hoogste te bereiken.

“Laat in ons hart een heilige eerzucht dringen, zodat we, niet met het middelmatige tevreden, naar het hoogste haken en er met alle kracht naar streven dat te bereiken; want dat kunnen we, wanneer we willen.”

Ketters

Omdat een aantal van zijn stellingen inmiddels officieel als ‘ketters’ waren bestempeld, vluchtte Pico naar Frankrijk. Daar zat hij enige tijd gevangen. In 1494 overleed de denker op 31-jarige leeftijd. Mogelijk werd hij vergiftigd.

Meer Filosofie
Boek: Rede over de menselijke waardigheid
Lees ook: Renaissance & humanisme (ca.1350-1620)
Overzicht van: boeken over filosofie

Bronnen ▼