Goden, monsters en helden bij de oude Grieken

In Goden, monsters en helden behandelt Josho Brouwers de godenverhalen uit de mythologie van de oude Grieken. De lezer maakt kennis met de belangrijkste mythologische verhalen uit die tijd en met diverse uitdrukkingen en begrippen die vandaag de dag nog veel gebruikt worden en uit de Oudheid stammen, zoals de kwelling van Tantalus, het Oedipuscomplex, de hiel van Achilles en argusogen.

De auteur, archeoloog Josho Brouwers, promoveerde in 2010 op een proefschrift over oorlogvoering in het oude Griekenland, geeft cursussen over de Oudheid en is redacteur van het tijdschrift Ancient Warfare.

Nut van kennis mythologie

Nuttig is dat Brouwers in zijn inleiding het actuele belang van de Griekse mythologie onderstreept, zowel de representatie van die mythologie in afbeeldingen als in teksten. Kennis van de mythologie is bijvoorbeeld belangrijk voor een goed taalbegrip, bij de interpretatie van kunst, maar ook in zijn algemeenheid voor historici. De kunstcollectie van het Rijksmuseum, diverse hedendaagse films, of de Renaissance kunnen vaak niet goed begrepen worden zonder kennis van de klassieken.

Brouwers verwoordt zelf helder waarin zijn boek zich onderscheidt van andere boeken. Dat is met name het visueel, praktisch en historiografisch expliciet maken van de Griekse mythologie:

“In dit boek worden de belangrijkste verhalen van de oude Grieken samengevat, zodat u gesterkt met deze kennis sommige kunstwerken, romans of films beter kunt begrijpen. Maar in tegenstelling tot in andere Nederlandstalige boeken over dit onderwerp wordt eveneens ingegaan op de bronnen van onze informatie, zowel antieke teksten als archeologische materiaal, zoals bijvoorbeeld antieke vaasschilderingen. De structuur van dit boek is grotendeels chronologisch. De goden worden behandeld in de hoofdstukken 1 tot en met 3. In hoofdstuk 4 worden de eerste mensen behandeld. Vroege helden passeren in de hoofdstukken 5 tot en met 8 de revue. Vervolgens worden in de hoofdstukken 9 en 10 achtereenvolgens de laatste grote episoden uit het legendarische tijdvak behandeld, met name de geschiedenis van de stad Thebe en de strijd om Troje.” (11)

Leidende motieven

Het boek maakt, naast de goedgeschreven mythologische verhalen, ook duidelijk wat de leidende motieven in de Griekse mythen waren. Zoals het antropomorfe karakter van de goden, de vaardigheid om van gedaante te veranderen, de natuurkrachten die de goden bezaten. Of het feit dat het de goden – met Zeus als beste voorbeeld – geoorloofd was om vreemd te gaan, waarmee zij een soort karikatuur van het menselijke huwelijk maakten.

Het opvliegende karakter van de Griekse goden kan ook als een leidend motief in de mythologie beschouwd worden, zoals blijkt uit het gedrag van Apollo en Artemis in het verhaal van Niobe, de dochter van de Tantalus, die weer de zoon was van Zeus en tevens koning van Phrygië. De oudste versie van het verhaal wordt door Homerus in de mond gelegd van Achilles (Ilias 24.603-613) en gaat in het kort als volgt:

“Ook de schoongelokte Niobe vergat niet te eten, toen haar twaalf kinderen de dood vonden in het paleis, zes dochters, zes jeugdige zoons. Apollo doodde de zoons met zijn zilveren boog, de pijlschietende Artemis doodde de dochters, vertoornd dat zij zich gelijk had gesteld had aan de mooie Leto, die, zo zei zij, slechts twee kinderen had gebaard, maar zijzelf zovelen. Toen brachten die beiden, slechts twee in getal, hen alleen om het leven. Negen dagen lang lagen zij in hun bloed; niemand was er om hen te begraven, want de zoon van Cronus had alle bewoners versteend. Pas op de tiende dag begroeven de goden hen.” (43)

Slot

De kracht van dit boek is dat het goed geschreven en erg toegankelijk is. De tekst laat zich leiden door de originele bronnen in plaats van door de secundaire literatuur. Mooi is dat Brouwers ook aandacht besteedt aan de verbeelding van de Griekse mythologie en niet alleen aan de tekstuele representatie van de oude Griekse godenverhalen.

Voor taalliefhebbers, ten slotte, biedt het boek ook het nodige. Zo leert de lezer over de herkomst van woorden als tyfoon, atlas, tantaluskwelling, oceaan, giganten, sisyphusarbeid en titanen.

Boek: Goden, monsters en helden