Dark
Light

Een ‘goede’ antieke landkaart van het graafschap Zutphen

Auteur:
4 minuten leestijd
De twee kaarten, met elkaar vergeleken i MapAnalyst - Afb: Cartografisch instituut Edward Wells
De twee kaarten, met elkaar vergeleken i MapAnalyst - Afb: Cartografisch instituut Edward Wells

Zoals eerder geschreven in de blog over de befaamde Veluwekaart, vormen antieke landkaarten al jaren een enorme fascinatie. En gelukkig niet voor mij alleen. Er zijn talrijke liefhebbers en verzamelaars van landkaarten en topografische grafiek. Velen daarvan ontmoet ik in mijn antiquariaat. En sinds enige tijd ook online.

MapAnalyst
MapAnalyst
Door het wekelijks organiseren van een “digitale” cartografieveiling ontmoet ik mensen die eenzelfde passie delen. Mensen die kavels aanbieden ten behoeve van de veiling, waarbij naast de verstrekte afbeeldingen van de antieke kaart ook een begeleidend schrijven gevoegd is waarin de kaart en haar conditie vermeld staan. En bijna altijd tref ik dezelfde woorden aan in de subtitel: “fraaie”, “uitmuntende” en “uiterst zeldzame” kaart.

Zo ook kreeg ik een kaart van het graafschap Zutphen in de lijst met aangeboden kavels. Een kaart uit 1617, vervaardigd door Pieter van den Keere (Petrus Kaerius) en verschenen in de eerste atlas die volledig aan de Nederlanden gewijd is. De lofuitingen over deze kaart konden niet op in de beschrijving! Waarom verkoopt iemand een dergelijk kaart dan? Zo vroeg ik mij af.

Het spreekt voor zich dat iedereen op een zo goed mogelijke manier zijn of haar landkaart wil aanprijzen om commerciële redenen, maar door het feit dat deze aangeboden kaart zowel de woorden “fraai”, “uitmuntend” als “uiterst zeldzaam” in de begeleidende tekst meekreeg, zag ik toch aanleiding voor nader contact met deze inbrenger uit de Achterhoek. Te meer daar het ook nog eens een facsimile betrof en ik daarom uitleg moest geven waarom dit stuk papier niet geschikt was voor een antiquarische veiling.

Ik vertelde de inbrenger dat het woord “fraai” bij mij meer associaties oproept met een conditiebeschrijving in de muntenhandel, dat “uitmuntend” vervolgens geen nadere toelichting meer behoeft en dat ik bij “uiterst zeldzaam” eerder denk aan een ideale partner. Een manuscriptkaart kan als zeldzaam omschreven worden, een kopergravure in een aantal gevallen ook, maar zeker niet per definitie. Bovendien, “zeldzaam” is een relatief begrip, net als “schaars” en “weinig voorkomend”.

Maar de kaart is toch zonder meer “goed”?, zo kreeg ik te horen. Tja, hoe “goed” is de kaart nu eigenlijk denkt u? Daargelaten dat het hier een facsimile betreft, kan in dit geval eveneens bezien worden hoe “goed” de kaart is. Ik stuurde de inbrenger de MapAnalyst-applicatie met handleiding en vroeg hem om een eigen oordeel te geven over hoe “goed” de kaart is door betreffende kaart te vergelijken met een actuele kaart.

Willekeurige kaart van Pieter van den Keere (Petrus Kaerius)
De ‘Leo Belgicus’ van Pieter van den Keere (Petrus Kaerius) die in dezelfde atlas uit 1617 verscheen als de genoemde kaart van het graafschap Zutphen

Enkele dagen later kreeg ik een reactie. De kaart is helemaal niet “goed”!, aldus de enigszins verontwaardigde eigenaar. Ach, weet u, Kaerius was een befaamd en bekwaam graveur, maar geen landmeter, zo antwoordde ik. Hij baseerde zich op kaarten van voorgangers en bewerkte deze kaarten. Maar wat is “goed”, als je bedenkt dat de landmeetkundige instrumenten zo’n 400 jaar geleden beperkt waren en een cartograaf het veelal van achter de tekentafel moest doen met zijn meestal aanwezige wiskundige, astronomische en geografische kennis? Dan is de kaart zo slecht nog niet toch? En Pieter van den Keere heeft niet op de kerktoren van Bronkhorst gestaan om driehoeksmetingen uit te voeren ten behoeve van zijn kaart. Iets wat Nicolaas van Geelkercken twintig jaar later wel deed toen hij zo’n dertig dagen te voet en te paard door het graafschap trok om van dit deel van Gelderland een kaart te maken.

Was die kaart van van Geelkercken dan zoveel beter?, vroeg hij. Ach, vergelijk de beide kaarten met elkaar en trek uw eigen conclusie.

Ik stuurde de man een scan van de van Geelkerckenkaart en hij ging weer aan de slag met MapAnalyst. Waar hij eerst een vergelijk trok tussen de Kaeriuskaart en de actuele kaart, zo analyseerde hij nu de verschillen tussen beide zeventiende-eeuwse kaarten. Kort daarna stuurde hij me weer een mail. Dit keer was hij bijzonder enthousiast. Hij vertelde dat hij middels bijna honderd referentiepunten de beide kaarten aan elkaar verbond en dat het vervormingsgrid enorm was. Een volledig ander kaartbeeld. Waar dertig dagen verkennen in een gebied al niet goed voor is. Een totaal andere kaart!, zo uitte hij zijn enthousiasme. En weet u, ik heb ook de kaart van Joan Blaeu van het graafschap uit zijn Atlas Maior van 1662 geanalyseerd. Hoe goed denkt u dat die kaart is? Ik antwoordde: Ik schat in dat die kaart exact even goed is als die van van Geelkercken. Is het niet zo?

Inderdaad ja, zei de man. Dus de bronkaart van Blaeu was die van Van Geelkercken? Klopt helemaal! En dat is het mooie van MapAnalyst. Behalve dat deze applicatie inzicht geeft in de accuraatheid van een kaart, de technische bekwaamheid van de cartograaf en de toegepaste landmeettechnieken, zo kan ook inzicht verkregen worden in de gebruikte kaartbronnen.

Het enthousiasme van de man uit de Achterhoek werd steeds groter en, na wederom een aantal kaartanalyses uitgevoerd te hebben, stond hij opeens voor de deur van het antiquariaat.

Ik zag nog een kaart van het graafschap Zutphen in uw collectie, mag ik deze eens nader bekijken?, vroeg hij. Hij liet me allerlei details en toponiemen op de kaart zien die hij verder onderzocht had en die mij niet nog niet bekend waren. Interessant! Hij vertelde het ene na het andere verhaal over de geschiedenis van de Achterhoek op de kaart. Tot hij opeens stilhield en begon te lachen. Weet u, vervolgde hij, ik ben inmiddels wel toe aan een echte antieke landkaart aan de muur. En deze hier, dat is echt een uitmuntend fraaie en uiterst zeldzame kopergravure! Toch?

Voor meer informatie over MapAnalyst en het gebruik van deze applicatie kunt u zich wenden tot Cartografisch Antiquariaat Edward Wells BV.

~ Harald Fredriks

Cartografisch Antiquariaat Edward Wells
Cartografisch Antiquariaat Edward Wells
Harald Fredriks is eigenaar van cartografisch antiquariaat Edward Wells in Ermelo en gespecialiseerd in de aankoop en verkoop van antieke landkaarten en stadsplattegronden van de Nederlanden. Zijn collectie houtgravures, kopergravures en etsen omvat de periode van de 15e tot en met de 18e eeuw. Bezoek de website www.edward-wells.nl voor meer informatie of mail naar [email protected]

In de rubriek ‘Geschiedenis op de kaart’ schrijft Harald iedere maand over (het verhaal achter) een bijzondere kaart

Historiek is een onafhankelijk online geschiedenismagazine voor een breed publiek en trekt maandelijks honderdduizenden bezoekers. We willen geschiedenis en actualiteit met elkaar verbinden en geschiedenisverhalen toegankelijk maken voor een breed publiek. Meer informatie

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 51.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.171 actieve abonnees)


Donateurs ondersteunen ons project en dragen direct bij aan de uitbreiding van ons archief.

Meer informatie

×