In de presentatie staan meer dan dertig groepsportretten uit de zeventiende en achttiende eeuw centraal. De enorme schilderstukken, afkomstig uit het Amsterdam Museum en het Rijksmuseum, worden aangevuld met andere schilderijen en objecten, waaronder Rembrandts Anatomische les van Dr. Deijman. Samen illustreren zij volgens de musea “het verhaal van het voor Nederland zo typerende collectieve burgerschap”. Deze ‘broers en zussen’ van De Nachtwacht zijn vanwege hun formaat zelden te zien.
De musea:
“De vraag wie deze schutters, regenten en regentessen waren en wat zij deden binnen de zeventiende-eeuwse stadscultuur vormt de rode draad van het verhaal. Terwijl in de rest van Europa de macht in handen lag van vorsten en kerkelijke bestuurders werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden geregeerd door de burgerij. Door stad en land te besturen, handel te drijven, de verdediging van de stad op zich te nemen, wetenschappelijke ontwikkelingen te stimuleren en het sociale vangnet in te richten en te beheren, zorgden de burgers ervoor dat de Republiek een van de machtigste en welvarendste naties van Europa werd.”
De tentoonstelling geeft letterlijk en figuurlijk een gezicht aan deze invloedrijke mannen en vrouwen, vooral uit de stad Amsterdam, en maakt duidelijk hoe de zeventiende-eeuwse mentaliteit leidde tot omgangsvormen en normen die in onze hedendaagse samenleving nog steeds kunnen worden herkend.
Als ‘hoeders’ van de stad lieten de schutters groepsportretten maken die op de wanden van de doelengebouwen pronkten, waar leden van de schutterijen bijeenkwamen. De twee grootste schuttersstukken, beide uit 1642 uit de collectie van het Rijksmuseum (in bruikleen van de stad Amsterdam), hingen oorspronkelijk in de Kloveniersdoelen op dezelfde wand als De Nachtwacht en zijn decennialang niet te zien geweest.
Regentenstukken
Naast de inspanningen op het gebied van orde en veiligheid nam de gefortuneerde bovenlaag van de stadsbevolking ook het bestuur van zorg- en tuchtinstellingen op zich. Om hun barmhartigheid en goed bestuur vast te leggen, lieten deze regenten en regentessen zich veelal aan de vergadertafel afbeelden terwijl zij bezig zijn met hun bestuurstaken. Twee tamelijk vroege regentenstukken door Werner van den Valckert worden momenteel door het Rijksmuseum gerestaureerd en zullen in Hollanders van de Gouden Eeuw voor het eerst weer worden getoond.
De schilderijen laten onder meer zien dat het bestuur van een liefdadigheidsinstelling in het zeventiende-eeuwse Holland bepaald niet alleen voorbehouden was aan mannen. De vrouwen, die eveneens werden geportretteerd, waren zelfs verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken in de tehuizen.
Gildenstukken
Ook kapitaalkrachtige ambachtsgilden konden zich permitteren om groepsportretten te laten maken. Het gilde dat de meeste groepsportretten op zijn naam heeft staan, is het Amsterdamse Chirurgijnsgilde. In de zijkabinetten van de benedenverdieping worden de gildenstukken van de Chirurgijns uitgelicht. Zo zijn bijzondere Anatomische Lessen te zien, waaronder Rembrandts Anatomische les van Dr. Deijman uit 1656.
Op de bovenverdieping gaat de tentoonstelling dieper in op de stedelijke samenleving en de achtergrond van de Hollandse groepsportretten uit de Gouden Eeuw. Historische beelden worden afgewisseld met audiovisuele presentaties waarin verbindingen worden gelegd naar het heden. Zo worden kenmerkende Hollandse culturele verworvenheden als egalitarisme, tolerantie en vrijheidszin nader verkend en trekt Hollanders van de Gouden Eeuw een parallel tussen de zeventiende-eeuwse Republiek en het Nederland van vandaag. Nederlandse bezoekers wordt als het ware een spiegel voorgehouden; voor buitenlandse bezoekers is de tentoonstelling een (hernieuwde) kennismaking met de Nederlandse mentaliteit van vroeger en nu.
De tentoonstelling is te bezoeken vanaf 29 november 2014.
Lees ook: De Amsterdamse schuttersstukken in 1653
