Rudi Schrever
De bloedige moordaanslag die in februari 1908 op de Portugese koninklijke familie werd gepleegd veroorzaakte bij de Europese vorstenhuizen en in de rest van de wereld een ware schokgolf van afschuw en ongeloof. Het verhaal:
Een kijk op wat voorafging
Aan het begin van de twintigste eeuw nam de onvrede bij grote delen van de Portugese bevolking steeds meer toe. Het falend regeringsbeleid, de corruptie en de enorme staatsschuld resulteerden in een sputterende economie en veroorzaakten uiteindelijk een torenhoge inflatie die vooral de arbeidersgezinnen trof.
De toenemende armoede stond evenwel in schril contrast met de luxueuze levensstijl van de Portugese koning Carlos I (1863-1908) die de reputatie genoot een spilzieke vorst te zijn. Bovendien maakten de talrijke buitenechtelijke affaires die hij erop nahield en in de roddelpers breed werden uitgesmeerd hem niet bepaald populair. Velen hielden Carlos I dan ook verantwoordelijk voor de belabberde financiële toestand waarin het land verkeerde. De PRP, de “Partido Republicano Portugués” van Bernardino Machado (1851-1944) aarzelde zelfs niet om van de situatie gebruik te maken en openlijk voor de afschaffing van de monarchie te pleiten.
De moordaanslag
Op 1 februari 1908 was de koninklijke familie per koets op weg van hun residentie in Vila Viçosa naar het koninklijk paleis in Lissabon toen op het “Praça do Comércio”, een plein in het centrum van de Portugese hoofdstad, twee antimonarchisten, Alfredo Luis da Costa en Manuel Buiça, vanuit de menigte op het koninklijk gezelschap het vuur openden. Carlos I werd dodelijk getroffen en ook diens oudste zoon, kroonprins Luis Filipe overleefde de aanslag niet. Enkel Carlos’ echtgenote, koningin Marie Amélie en zijn andere zoon, prins Emanuel, ontsnapten als bij wonder aan de moordaanslag.
De verdere gebeurtenissen
Na de moord op zijn vader en oudere broer Luis Filipe werd de toen 18-jarige prins Emanuel tot koning gekroond. De politieke en sociale spanningen samen met de aanslepende financiële crisis bleven echter voor grote instabiliteit zorgen. Op aanraden van zijn adviseurs probeerde de jonge onervaren Emanuel het tij te doen keren en zich bij de bevolking geliefd te maken door de weinig populaire premier João Franco en zijn voltallig kabinet te ontslaan en aansluitend op 28 augustus 1910 nieuwe parlementaire verkiezingen uit te schrijven. Het plan verliep echter helemaal niet zoals verwacht. Al enkele dagen na de verkiezingen werd het duidelijk dat de PRP de stembusgang afgetekend had gewonnen. Binnen de kortste keren profileerde de PRP zich als de enige partij die door haar programma in staat was voor sociale vooruitgang te zorgen en de welvaart van weleer te herstellen. Nauwelijks enkele dagen later, de vijfde oktober 1910, riep de PRP vanop het balkon van het stadhuis van Lissabon de republiek uit. Onder leiding van Teofilo Braga werd een voorlopige regering gevormd die tot augustus 1911 het land bestuurde waarna officieel de Eerste Republiek werd opgericht.
De rest van het verhaal
De daaropvolgende jaren brachten evenwel weinig politieke stabiliteit in het land. In mei 1926 kwam aan de Eerste Republiek een einde toen militairen de macht grepen en de “Dictatura Nacional” installeerden. Ook het militair regime was geen lang leven beschoren want in 1933 riep Antonio de Oliveira Salazar zijn “Estado Novo” of Nieuwe Staat uit die later de geschiedenis inging als de Tweede Republiek.
Op 25 april 1974 brak op het “Praça do Commércio”, hetzelfde plein waar meer dan zestig jaar voordien de moordaanslag op Carlos I en zijn oudste zoon plaatsvond, de Anjerrevolutie uit die een einde maakte aan veertig jaar autoritair Estado Novo-bewind. Vandaag de dag is Portugal na enkele turbulente jaren een goed functionerende parlementaire democratie met sinds maart 2016 Marcello de Sousa als president.
