Waar komt je persoonlijke interesse voor Churchill vandaan?
Ik was eerder geïnteresseerd in de wortels van de naoorlogse Europese eenwording dan in Winston Churchill. Maar tijdens het schrijven van mijn scriptie dook ik voor het eerst in de literatuur over de Britten en Europa en kwam ik erachter dat Churchill een fascinerende en beslissende rol speelde in de eerste stapjes naar een verenigd Europa. Het verblufte me, hoewel andere historici ook al kort (in artikelen of hoofdstukken) over Churchills rol hebben geschreven, dat daar nog geen boek over bestond.
Wanneer kreeg Churchill het idee van een Verenigd Europa? Na de Tweede Wereldoorlog of al eerder?
Kun je iets vertellen over Churchills ‘Verenigde Staten van Europa’ en hoe hij dat idee probeerde te realiseren?
Omdat Churchill zo lang heeft geleefd en in zoveel verschillende politieke omstandigheden zijn ideeën moest vormen en kneden, is daar niet echt een eenduidig antwoord op te geven. Al vroeg voorzag hij de langzame afbraak van nationale soevereiniteit in een wereld die volgens hem onvermijdelijk bewoog naar de interdepence of people. Europa was daar voor hem een goed en belangrijk voorbeeld van, al helemaal nadat ons continent twee keer binnen dertig jaar zo ineen was gestort.
Het belangrijkste en opvallendste is misschien wel dat Churchill na de Tweede Wereldoorlog zijn nu nauwelijks navoelbare prestige inzette voor het idee van een verenigd Europa. Het bleef niet bij één belangrijke speech. Churchill voerde intensief campagne, samen met zijn schoonzoon Duncan Sandys als mover and shaker, voor een verenigd Europa waarin Groot-Brittannië ook deel kon nemen. Dat wil zeggen, een ‘organisch’ groeiende unie van staten die langzaam en met de goedkeuring van de Europese volkeren, tot stand moest komen. Waar het eindpunt lag voor die organische unie definieerde hij nooit. Dat was een theoretisch probleem zo vlak na de oorlog.
Hoe werd er gereageerd op Churchills ideeën, zo kort na de Tweede Wereldoorlog?
Wat was de rol die Groot-Brittannië zou spelen in dat Verenigd Europa?
Voor de Tweede Wereldoorlog, in het artikel van 1930, plaatste Churchill Groot-Brittannië buiten een federaal Europa. Het Britse rijk was toen simpelweg te groot en machtig om op te gaan in een uitsluitend Europese structuur. Na de oorlog, ook vanwege de tanende Britse macht en de opkomst van de Sovjet Unie, hoopte Churchill op Brits lidmaatschap van een lossere ‘Europese Unie’. Hij wilde zijn eigen land positioneren in het snijvlak van drie grote geopolitieke cirkels: Europa, het Britse Rijk en Gemenebest en de Engels pratende landen. Hij begon te geloven dat in losser verband een Europese Unie helemaal niet uit zou sluiten dat Groot-Brittannië ook in die andere invloedssferen actief kon blijven.
Nadat Churchill terugkeerde als premier in 1951 deed hij weinig meer voor de Europese eenwording. Hij was nu écht oud en liet zijn minister van buitenlandse zaken en kroonprins Anthony Eden het beleid maken. Hij probeerde nog het idee van zijn lossere ‘organische’ Unie tegenover de voorgestelde structuren van de Europese Gemeenschap van Kolen & Staal en de Europese Defensie Gemeenschap te zetten, maar deed dat met te weinig bravoure om de ontwikkelingen in zijn kabinet en in Europa naar zijn hand te zetten.
Churchill’s speech over de United States of Europe
De belangrijkste Britse voorstander van Brexit, Boris Johnson, noemde de aanvankelijke gedachte dat Groot-Brittannië buiten de Europese eenwording zou blijven een belangrijke reden om uit de Europese Unie te stappen. Wat vind je daarvan?
Boris trok bewust de mantel van Churchill aan om de Brexit zaak te bepleiten en zat daarmee dubbel fout. Het is ten eerste onmogelijk en historisch onverantwoord te zeggen wat Churchill nu had gedaan. Als je het dan toch doet, zoals Boris wenste, moet je ook weten waar Churchill voor stond en wat zijn beweegredenen eventueel geweest zouden kunnen zijn in de moderne tijd. Het is dan moeilijk voor te stellen dat Churchill op zo’n gevaarlijk moment in onze geschiedenis het westen zo in verdeeldheid en verzwakking had achtergelaten; al helemaal nadat de Amerikaanse president openlijk vroeg om Brits leiderschap in de EU. Met Boris als foreign secretary gaat Groot-Brittannië waarschijnlijk een moeilijke periode tegemoet.
In hoeverre verschilt de huidige Europese Unie met de Unie die Churchill in gedachten had?
Churchill heeft de belangrijke impuls gegeven om onze Unie te bouwen, maar ontweek bewust gedetailleerde constitutionele voorschriften. Ik denk wel dat de EU in grote mate de imperfecte en zich nog steeds organisch ontwikkelende nalatenschap is van de visie van Winston Churchill.
Is Churchills visie nog wel belangrijk als het gaat om de EU, 70 jaar na dato? En waarom?
Ja, juist nu is het belangrijk. Om de toekomst van de Europese Unie te kunnen vormgeven moet je de wortels van Europese droom begrijpen. Het is nu misschien wel het belangrijkst dat we zien dat we alleen samen, geïntegreerd, problemen op kunnen lossen die zich helemaal niets aantrekken van grenzen. Zoals terrorisme, de vluchtelingenstroom, buitenlandse agressie en klimaatverandering. De moderne Europese geschiedenis wijst ook uit dat nationalisme een doodlopende weg is. De wereld is sterk veranderd, maar dat neemt niet weg dat onze Unie ook vandaag nog de impuls verwijdert voor staten om in politiek conflict te belanden. Integratie is een stabielere en diepere vorm van samenwerking die hard nodig is in ons door oorlog geteisterde continent.
Boek: Winston Churchill, vader van Europa – Felix Klos
Het boek ‘Winston Churchill, vader van Europa’ is verschenen bij uitgeverij Hollands Diep. Klik hier voor meer informatie
Bekijk dit boek bij:
