Luchthelden van de Eerste Wereldoorlog

De Eerste Wereldoorlog wordt vaak gezien als een echte loopgravenoorlog. Dat dit beeld is ontstaan is te begrijpen, maar de Eerste Wereldoorlog was ook de oorlog waarbij het vliegtuig voor het eerst als wapen werd ingezet. In het onlangs verschenen boek Luchthelden van de Eerste Wereldoorlog staat deze eerste luchtoorlog centraal.

Al in het voorwoord wordt duidelijk waar de ondertitel van het boek, Het gebaar van Guynemer, op slaat. Auteur Peter Steeman beschrijft in dit voorwoord op een boeiende manier een strijd die de Franse piloot Georges Guynemer en de Duitser Ernst Udet in de zomer van 1917 met elkaar uitvochten. De twee piloten troffen elkaar boven de Champagne in Frankrijk. Toen op een zeker moment bleek dat het machinegeweer van Udet dienst weigerde was duidelijk dat Guynemer de zaak eenvoudig kon afmaken. Udet sloeg wanhopig met beide vuisten op de mitrailleur in de hoop dat hij ze zo alsnog aan de praat zou krijgen. Dat weigerende machinegeweren zo goed als zeker de dood betekenen, wist hij als geen ander. In de tussentijd kwam het toestel van Guynemer in hoog tempo dichterbij. Peter Steeman:

Guynemer moet het gezien hebben. Guynemer moet compassie gevoeld hebben met de hopeloze situatie van de jonge Duitser. En gedacht hebben: dat moet een ander maar doen. De volgende keer dat hij langs kwam suizen, weer op de kop, schiet hij niet maar steekt groetend de hand op en duikt weg naar het westen.

Dit zogenaamde ‘gebaar van Guynemer’ is uiteindelijk erg beroemd geworden. Ernst Udet overleefde de oorlog en vertelde over hoe de Franse piloot het duel vanuit een winnende positie had afgebroken en hem zo een zekere dood bespaarde. Dit gebaar van zijn tegenstander moest volgens hem gezien worden als een ridderlijk gebaar. Guynemer zelf heeft nooit kunnen verklaren waarom hij de Duitser precies spaarde. De piloot overleed kort na zijn treffen met Udet. In Poelkapelle, een dorp in West-Vlaanderen, staat een groot standbeeld ter ere van Guynemer.

Het enigszins romantische beeld van een piloot die zijn vijand spaart inspireerde Peter Steeman tot het schrijven van dit boek over de grote namen van de legendarische luchtoorlog. De Eerste Wereldoorlog als een ridderlijk treffen. Steeman geeft zelf echter direct toe dat de geschiedenis van Guynemer en Udet een grote uitzondering is.

Met uitzondering van dit ene incident heb ik bij beschrijvingen van de werkelijke oorlogsvoering zelden een bewijs kunnen vinden van een dergelijke houding. Kansloze tegenstanders werden zonder pardon neergeschoten. Het werd zelfs als een goede tactiek beschouwd om een situatie op te zoeken waarbij de tegenstander geen kans had.

Als voorbeeld haalt de auteur de Amerikaanse gevechtspiloot Edward Rickenbacker aan. In een boek dat deze Rickenbacker – met zesentwintig luchtoverwinningen de Amerikaanse nummer een van de topscorerslijst – na de oorlog schreef, vertelde hij hoe een van zijn collega’s op een dag een Duitse tweezitsverkenner aanviel. De Amerikaan probeerde de boordschutter tijdens de eerste aanval te doden, maar dit mislukte. Hierna werd hij zelf fel beschoten. Na enige tijd veranderde de Duitser van tactiek en probeerde hij de neus van zijn toestel in de richting van de Amerikaan te draaien. Die slaagde er echter in achter de Duitser te blijven. Toen hij dichterbij kwam constateerde hij dat de schutter rechtop stond in zijn cockpit. Met de armen over elkaar en een hooghartige blik in de ogen. Hij was door zijn munitie heen en kon dus niet meer schieten. Steeman:

“De eerste impuls van de Amerikaan was om niet te schieten op een weerloze vijand. Maar toen bedacht hij dat het geen spelletje was, maar oorlog en dat het vliegtuig waarschijnlijk vol zat met waardevolle foto’s van hun posities, die de dood van honderden soldaten zouden kunnen betekenen als hij ze zou laten gaan. En hij schoot.”

Hoewel het gebaar van Guynemer een eerste aanleg sympathiek lijkt, zijn beslissing om Udet te laten leven kan ook onverantwoord genoemd worden. Na het incident schoot de Duitse piloot namelijk nog meer dan veertig strijdmakkers van Guynemer af. Wat Peter Steeman betreft is de zaak duidelijk. De loyaliteit van de Fransman had bij die strijdmakkers moeten liggen:

“Hoe sympathiek Guynemers beslissing ook moge overkomen en hoe onsympathiek die van de Amerikaanse collega van Rickenbacker, de harde wetmatigheid ondersteunt toch de laatste.”

https://youtu.be/vylgMb2km3s

Luchthelden van de Eerste Wereldoorlog is een zeer toegankelijk boek waarin profielen zijn te vinden van veertien piloten. Velen daarvan zijn zogenaamde azen, jachtvliegers die vijf of meer vijandige toestellen wisten neer te halen neergehaald. Gezamenlijk geven deze verhalen een veelzijdig beeld van de eerste grote luchtoorlog. Enkele piloten die in het boek behandeld worden zijn Roland Garros, Manfred von Richthofen (ook bekend als de Rode Baron), Edward Mannock, Adoplhe Pégoud en Max Immelmann. Het hoofdstuk over Hermann Göring is geschreven door historicus en uitgever Perry Pierik.

Behalve hoofdstukken over piloten bevat dit boek enkele interessante hoofdstukken waarin onder meer ingegaan wordt op oorlogsethiek, ontwikkelingen in de gemotoriseerde luchtvaart en competitie tussen de verschillende azen. Heel interessant is het vijfde hoofdstuk waarin de lezer even op de stoel van een WOI-piloot mag plaatsnemen.

“De mecanicien geeft een ruk aan de propellor en de ochtendrust wordt verscheurd door het lage motorgeronk van uw viegtuig. U staat nog stil, maar niet omdat u op de remmen trapt, want die heeft het vliegtuig niet.”

Het boek wordt afgesloten met een kort hoofdstuk over de organisatiestructuur van de voornaamste strijdende partijen aan het Westfront en een bijlage met informatie en afbeeldingen over de soorten vliegtuigen die in het boek genoemd zijn. Luchthelden van de Eerste Wereldoorlog is absoluut een aanrader voor wie meer wil weten over de strijd die tijdens de Eerste Wereldoorlog in de lucht werd uitgevoerd. Voor de echte kenners op het gebied van de Eerste Wereldoorlog en de geschiedenis van de luchtvaart bevat dit boek misschien net iets te veel gesneden koek, maar ook zij zullen het boek waarschijnlijk toch met plezier uitlezen. En dat is te danken aan de prettige schrijfstijl van Peter Steeman.

Boek: Luchthelden van de Eerste Wereldoorlog