Incidenteel duiken er nieuwe feiten op over de Holocaust. Zo ontdekte historica Aline Pennewaard in de NIOD-archieven recent nieuwe informatie over transporten van Hongaars-Nederlandse Joden. Samen met Willy Lindwer doet ze verslag van haar bevindingen in het boek De treinreis (Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2018).
De Hongaarse Joden in Nederland
De 89 gevluchte Hongaars-Nederlandse Joden leken in Nederland veilig te zijn, maar dat veranderde toen de nazi’s op 19 maart 1944 Hongarije – tot dat moment hun bondgenoot – bezetten. Van de 850.000 Joden die op dat moment in het land woonden, wisten Adolf Hitler en consorten ongeveer een half miljoen de gaskamers in te drijven.
De auteurs beginnen hun boek met een hoofdstuk over de geschiedenis van Hongaarse Joden in Nederland. Joden uit Hongarije kwamen al na het ontstaan van het land in 1867 naar Nederland, tot de Eerste Wereldoorlog. Maar vooral vanaf maart 1920, toen in Hongarije de autocraat Miklós Horthy (1868-1957) als regent aan de macht kwam en het antisemitisme dramatisch toenam, kwamen er relatief veel Hongaarse Joden naar Nederland. Hongarije veranderde in de jaren 1930 steeds meer, in navolging van Benito Mussolini die in Italië ‘het voorbeeld’ gaf, in een fascistisch land.
In totaal bedroeg de groep Hongaarse Joden die zich tot het begin van de Tweede Wereldoorlog in Nederland vestigde ongeveer 200 à 400 personen. Zij kwamen met name in de grote steden als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag terecht, waar ze snel assimileerden.
Interventie Hongaarse regering
Door interventie van de Hongaarse regering in 1943 (het land was toen nog niet bezet door nazi-Duitsland), lukte het om voor van oorsprong Hongaarse Joden vrijstelling te krijgen voor deportaties. Uit diverse landen keerden Hongaarse Joden naar Hongarije terug, vanuit Nederland in vijf transporten in 1943.
Aandacht in het boek is er onder meer voor Raoul Wallenberg, een Zweedse diplomaat die veel levens van Joden redde door, nadat de nazi’s Hongarije bezet hadden, voor hen een Schutzpass te regelen. Een Schutzpass bood Joden – op papier althans, in de praktijk niet altijd – vrijstelling van deportatie.
Na de oorlog
Na de oorlog maakten veel Hongaarse Joden die het nazigeweld overleefd hadden, gebruik van de mogelijkheid om naar Nederland terug te keren. Het belangrijkste argument was hierbij dat ze wisten wat het communisme inhield en niet onder het regime van de Sovjet-Unie wilden leven. De auteurs schrijven:
“Verreweg de meesten deden hetzelfde, hoewel niet iedereen in Nederland bleef: veel overlevenden waaierden na hun terugkeer over alle delen van de wereld uit, van Zuid-Amerika tot Israël en de Verenigde Staten.” (58)
“Mijn vader, mijn zussen en ik stapten op 18 maart 1943 op de trein naar Hongarije. Ik weet nog dat er in onze trein twee Hongaars-Joodse pianisten zaten, de bekende blinde concertpianist Imre Ungár en de Haagse barpianist Gyula Gerö. Onderweg hebben we eigenlijk geen moeilijkheden gehad. Ik had erg veel last van open wonden aan mijn voeten, door een verkeerde behandeling van eczeem. Mijn voeten lagen open. Ik kreeg het advies om me in Wenen op het station te laten verbinden door het Rode Kruis. Daar waren veel Duitse soldaten die van het Oostfront kwamen en zich ook lieten behandelen. Ik ben daar netjes verzorgd en toen zijn we overgestapt op een andere trein naar Boedapest.” (114)
Over de kans die ze aan het begin van de Koude Oorlog kregen om uit het door de Sovjet-Unie bezette Hongarije te ontsnappen, vertelt Harry Kórodi het volgende:
“Van een Nederlandse ambassademedewerker waar mijn moeder kennis mee had gemaakt, kregen wij een papier in cellofaan, met daarop de mededeling dat wij Nederlanders waren, hoewel we eigenlijk de nationaliteit van mijn vader hadden. We hadden ons opgegeven als buitenlander bij de Russische autoriteiten. Toen werden wij opgehaald door een Russische vrachtwagen. Een Russische officier vroeg naar ons paspoort. Een paspoort hadden wij niet, alleen dat briefje. Toen zei hij: ‘Geen paspoort, je moet een paspoort hebben!’…” (120)
Documentaire van Willy Lindwer
De gerenommeerde filmmaker Willy Lindwer maakte een documentaire over de geschiedenis, eveneens getiteld De Treinreis. Lindwer maakte eerder de internationaal bekroonde documentaire De laatste zeven maanden van Anne Frank. Voor de nieuwe documentaire legde hij onder meer de interviews met de Hongaarse Nederlanders op beeld vast.
Boek: De treinreis – De miraculeuze ontsnapping van Hongaars-Nederlandse Joden tijdens de bezetting
Bekijk dit boek bij:
