Hoorn des overvloeds uit de Griekse mythologie

De hoorn des overvloeds, ook wel cornucopia, is een legendarisch voorwerp dat we kennen uit de Griekse mythologie. De hoorn, die de bezitter rijkdom en welvaart schenkt, speelt een rol in het verhaal over de kindertijd van de oppergod Zeus.

Dat Zeus na zijn geboorte bleef leven was te danken aan een list van zijn moeder Rhea. Voor de geboorte van Zeus had ze al verschillende kinderen verloren. Haar man Cronus vrat namelijk alle kinderen die hij bij haar verwekte direct na hun geboorte met huid en haar op. Dit omdat hem ooit voorspeld was dat hij door een van zijn kinderen van de troon zou worden gestoten. Rhea kon de slachtpartijen niet aanzien en besloot Zeus te redden. Na diens geboorte nam ze Cronus in de maling. Ze gaf hem een in doeken gewikkelde steen te eten. En terwijl Cronus dacht dat hij weer een van zijn kinderen had verslonden, bracht Rhea de jonge Zeus snel in veiligheid. Ze droeg hem over aan oermoeder Gaea die de jonge god vervolgens liet verbergen in een grot, in de berg Dicte op Kreta.

Als kind werd Zeus vervolgens gevoed door een geit (en nimf) genaamd Amaltheia, een woord dat ‘mak’ of ’teder’ betekent. Uiteindelijk groeide hij zo op en werd uiteindelijk zo sterk dat hij zijn vader kon verslaan. Als dank voor de hulp van Amaltheia plaatste hij later het sterrenbeeld Steenbok voor haar aan de hemel. Aan Amaltheia danken we verder de ‘hoorn des overvloeds’. Toen op een dag een hoorn van de geit afbrak, vulde Zeus deze met allerlei rijkdommen. In het Grieks stond de hoorn vroeger ook wel bekend als de Keras Amaltheias‘ (hoorn van Amalthea). Wie de hoorn bezat kreeg voortaan alles wat hij of zij wenste. In de Romeinse mythologie werd de hoorn geschonken aan de godin Fortuna, de godin van het toeval en het lot en van het geluk en ongeluk.

Volgens een ander verhaal ontstond de hoorn des overvloed tijdens een gevecht dat de held Hercules voerde met de riviergod Acheloüs. Laatstgenoemde had het vermogen steeds een andere gedaante aan te nemen. Aanvankelijk vocht Hercules met een waterslang maar na enige tijd veranderde Acheloüs in een mensachtig wezen met de hoorns van een stier. Hercules versloeg het wezen uiteindelijk en brak een van de hoorns af.

Ovidius schrijft hierover in zijn Metamorphosen:

“Het is die horen, die mijn nimfen vol met fruit en bloemen als rijk symbool aan Vrouw Overvloed hebben gewijd.” IX 87-88 – Vert. M. D’Hane-Scheltema

Kunst

Voor kunstenaars is de hoorn des overvloeds in het verleden veelvuldig afgebeeld. Vaak werd de hoorn dan gevuld met allerlei rijkdommen of bijvoorbeeld fruit. In de Romeinse tijd werden vrouwen soms in verband gebracht met godinnen als Venus (liefde) of Ceres (vruchtbaarheid) en dan afgebeeld met een hoorn des overvloeds. Op de Dam in Amsterdam stond in de negentiende eeuw verder een monument ter herinnering aan de Tiendaagse Veldtocht, bestaande uit een allegorische vrouwenfiguur met een hoorn des overvloeds in haar rechterhand.

Ook in de heraldiek is de hoorn des overvloeds al sinds mensenheugenis een populair object. In Amerika wordt de hoorn vaak geassocieerd met Thanksgiving, een dag waarop dank wordt gezegd voor de goede oogst en de welvaart in het algemeen.

Bronnen ▼