Irak-Iranoorlog (1980-1988) – Oorzaken en gevolgen

De Irak-Iranoorlog woedde tussen 1980 en 1988 en kostte aan ongeveer 875.000 mensen het leven. Wat waren de oorzaken van deze Irak-Iranoorlog, hoe verliepen de gevechten en waarom werd er pas na acht jaar, in 1988, vrede gesloten?

Na de Vietnamoorlog was de Irak-Iranoorlog de langste oorlog van de twintigste eeuw. De Irak-Iranoorlog wordt ook wel de Eerste Perzische Golfoorlog of Golfoorlog genoemd. Vanwege de latere Golfoorlog (1990-1991), ook wel Tweede Golfoorlog geheten, waarbij de Verenigde Staten Irak aanvielen, is later de term Irak-Iranoorlog in gebruik geraakt.

Het jaar 1979: woelingen in het Midden-Oosten

Al in 1971 verbrak Irak de diplomatieke banden met Iran omdat er sprake was van territoriale meningsverschillen. In de jaren 1970 verslechterde de relatie tussen het beide landen. Een belangrijke verklaring voor het uitbreken van de Irak-Iranoorlog lag in enkele gebeurtenissen in het jaar 1979, die Iran als land verzwakten. Hierop zag de Iraakse leider Saddam Hoessein in 1980 zijn kans schoon om Iran binnen te vallen.

In 1979 viel de Sovjet-Unie het land Afghanistan binnen, om daar een politieke factie die het communisme wilde invoeren te steunen. Dit leidde tot een tienjarige burgeroorlog. In hetzelfde jaar 1979 kwam in Irak Saddam Hoessein aan de macht, als opvolger van zijn neef al-Bakr, die hij al sinds eind jaren 1960 assisteerde. In Iran brak in dat jaar de Islamitische Revolutie uit, die de sjah Mohammed Reza Pahlavi ten val bracht. Hierop kwam ayatollah Ruhholoah Khomeiny aan de macht, die in Iran een streng islamitische regime neerzette. De sharia werd bijvoorbeeld algemeen ingevoerd en er kwam een speciale zedenpolitie om het religieuze gedrag van de bevolking in de gaten te houden.

De Irak-Iranoorlog breekt uit: belangrijkste oorzaken

De territoriale spanningen tussen Iran en Irak in de jaren 1970 vormden de hoofdoorzaak van de Irak-Iranoorlog. In 1980 zag Saddam Hoessein zijn kans schoon en probeerde te profiteren van de instabiele situatie in Iran.

Hoessein wilde de grensrivier Shatt al-Arab (Avrandrud) veroveren, een samenvloeiing van de Eufraat en de Tigris. Als Irak deze rivier zou beheersen, had het land toegang tot de Perzische Golf, de enige route die Irak met de zee verbond. Hoessein eiste verder dat Iran enkele eilanden in de Perzische Golf aan Bahrein teruggaf. De toegang tot oliebronnen was voor Hoessein cruciaal. Zo eiste hij van Iran ook autonomie voor de Arabischtalige bevolking van de olierijke Iraanse provincie Kuzestan.

Verloop van de Irak-Iranoorlog (1980-1988)

De Iraakse aanval begon op 22 september 1980 met een grote luchtaanval op Iran. De dag erna volgde een invasie over een front van bijna 650 kilometer lengte. De Irakezen verwachtten een Blitzkrieg, maar binnen no time wist Khomeiny zijn legers uit te breiden van 100.000 naar 200.000 man. In juli 1982 hadden de Iraniërs de Irakese troepen teruggedrongen tot de status quo van vóór de oorlog. De Irak-Ianoorlog liep uit op een bloedige, lange en trage uitputtingsslag. Iran had een veel grotere buffer inwoners – 54 miljoen – en dus voldoende potentiële militairen om het leger snel te vergroten. De Iraakse bevolking daarentegen was een factor drie kleiner: 18 miljoen…

De oorlog kenmerkte zich dus door een uitputtingsslag aan beide zijden. Er vonden talloze bombardementen plaats van elkaars (hoofd)steden. Zo werd Bagdad door de superieure Iraanse luchtmacht in de eerste week al acht keer gebombardeerd en kreeg Teheran ook regelmatig de volle laag. Typerend voor de wrede oorlog was ook de inzet van gifgas door Irak vanaf 1982. Dat gifgas werd vooral ingezet om het numerieke en militaire onderspit dat Irak dolf, te compenseren. Maar ook om Koerdische minderheden in eigen land, die in 1985 in opstand kwamen en steun kregen uit Iran, uit te schakelen. Zo voerde het Iraakse leger op 16 maart 1988 een beruchte gifgasaanval uit op de Koerdische enclave Halabja in Noord-Irak, waarbij 5000 doden vielen. Vanaf maart 1985 begon er in de Perzische Golf ook nog een tankeroorlog, waarbij schepen elkaar regelmatig met raketten bestookten. De Irakezen vielen Iraanse olietankers aan om de olie-export van dat land te frustreren.

De Iraakse zelfoverschatting en numerieke beperkingen van het Iraakse leger noopten Saddam Hoessein om steun te zoeken bij andere Arabische landen, zoals Koeweit en Saudi-Arabië. Deze landen leenden Irak miljarden dollars voor de oorlogsvoering. In 1984 herstelde Hoessein ook de betrekkingen met de Verenigde Staten, die sinds 1967 verbroken waren.

De Koude Oorlog speelde een belangrijke rol in het conflict, waarbij met name de wispelturige opstelling van de Verenigde Staten opvalt. In 1986 kwamen de Verenigde Staten flink in opspraak tijdens het Irangate-schandaal, ook wel ‘Iran-Contra’ geheten. Het bleek dat de Amerikaanse president Ronald Reagan BGM-71 TOW-raketten (antitankwapens) aan Iran verkocht. Amerikaanse bedrijven keken vooral naar waar het meeste geld viel te halen, in Irak of Iran. In 2002 onthulde de Britse periodiek The Independent een opmerkelijke geschiedenis: tijdens de Irak-Iranoorlog zouden 22 Amerikaanse bedrijven betrokken zijn bij de leverantie van gifgas aan het Ba’ath-regime van Saddam Hoessein. Naast gifgas uit de Verenigde Staten kocht Hoessein tijdens de Irak-Iranoorlog allerlei wapens van de Sovjet-Unie en Frankrijk.

Einde oorlog en gevolgen

Van maart tot mei 1988 voerde het Iraakse leger enkele succesvolle offensieven tegen de Iraanse troepen uit, waarbij ze de Iraanse troepen – die inmiddels in Zuid-Irak zaten – uit hun land verdreven. Zelf vielen ze in april 1988 weer Iran binnen en hernamen het initiatief.

Via bemiddeling door de Verenigde Naties kwam er uiteindelijk vrede. Op 20 juli 1988 nam de VN Veiligheidsraad eenparig Resolutie 598 aan, die opriep om de gevechten te staken. Iran wilde aanvankelijk doorvechten en deed dat ook, tot enkele weken na het officiële staakt-het-vuren van 20 juli 1988. Op 8 augustus 1988 zwegen de wapens echt, maar was er nog geen officieel vredesverdrag getekend. Dat vredesverdrag kwam er op 16 augustus 1990.

De Irak-Iranoorlog heeft ingrijpende gevolgen gehad. De relatie tussen Iran en Irak bleef gespannen. Irak bleef op zoek gaan naar olie en viel in augustus 1990 Koeweit binnen (rond hetzelfde moment werden de diplomatieke banden tussen Iran en Irak hersteld), wat leidde tot de Tweede Golfoorlog (1990-1991). En er kwamen allerlei radicale groepen in het Midden-Oosten door deze oorlog en de Afghanistanoorlog in het bezit van wapens en raketten. De laatste uitwisseling van krijgsgevangenen uit de Irak-Iranoorlog vond pas plaats in maart 2003.

Bronnen ▼