James Monroe – Amerikaanse president

James Monroe was de vijfde president van de Verenigde Staten (1817-1825). Hij is vooral bekend vanwege de naar hem vernoemde Monroe-doctrine, die Europese inmenging in de Amerikaanse continenten afwees. De president leidde zijn land tijdens een periode van nationale eenheid, ook wel bekend als de Era of Good Feelings.

James Monroe werd op 28 april 1758 als zoon van een welgestelde plantagehouder geboren in Westmoreland County, Virginia. Voor iemand die de ambitie had president te worden, stond zijn wieg daarmee op de juiste plaats. Maar liefst drie van zijn vier voorgangers kwamen immers uit de staat Virginia.

De jonge Amerikaan volgde vanaf zijn zestiende een opleiding aan het College of William & Mary, maar verliet school in 1776 om zich aan te sluiten bij het Continentale Leger tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. Monroe diende tijdens deze oorlog onder George Washington, de eerste president van de Verenigde Staten, en raakte in de Slag bij Trenton ernstig gewond aan zijn schouder. Na zijn herstel werd de jonge Monroe gepromoveerd tot kapitein en nam hij onder meer nog deel aan de de veldslagen van Brandywine, Germantown en Monmouth.

Politieke carrière

Na zijn militaire dienst studeerde James Monroe rechten. In 1782 werd hij vervolgens gekozen tot lid van Huis van Afgevaardigden van Virginia. Een jaar later werd Monroe lid van het Amerikaans Congres. In die hoedanigheid maakte hij zich onder meer hard voor het recht van Amerika om de Mississippi te bevaren, een rivier die toen nog door de Spanjaarden werd beheerst.

In 1790 werd Monroe verkozen tot lid van de Amerikaanse Senaat, waar hij zich krachtig verzette tegen het beleid van president George Washington. Desondanks benoemde de regering Washington hem in 1794 tot gezant in Parijs. Monroe, al tijden gefascineerd door de Franse Revolutie die hij vergeleek met de Amerikaanse onafhankelijikheidstrijd, zette zich als gezant onder meer succesvol in voor de vrijlating van verschillende Amerikaanse prominenten, waaronder filosoof Thomas Paine, die gearresteerd was nadat hij bezwaar had gemaakt tegen de executie van de Franse koning Lodewijk XVI.

Uit onvrede over zijn optreden in Frankrijk, werd Monroe in 1798 teruggeroepen. Belangrijk hierbij was dat veel regeringsgezinden van mening waren dat Monroe het zogeheten Jay-verdrag uit 1794 te slap had verdedigde. Dit verdrag regelde de handelsrelaties tussen de Verenigde Staten en Groot-Brittannië en verminderde de Britse militaire aanwezigheid in de Amerikaanse gebieden. De Fransen waren niet blij met dit verdrag en Monroe had moeite om de overeenkomst in Frankrijk stevig te verdedigen, aangezien hij zelf bezwaren had tegen het verdrag. Monroe meende dat er teveel concessies aan de Britten waren gedaan en de belangen van de Verenigde Staten onvoldoende waren beschermd. Na terugkeer in Amerika publiceerde hij een bijna vijfhonderd pagina’s werk waarin hij zijn optreden verdedigde: A View of the Conduct of the Executive, in the Foreign Affairs of the United States.

In 1799 werd Monroe gekozen tot gouverneur van Virginia. Twee keer werd hij herkozen. Het landelijke toneel betrad hij vervolgens in 1803 weer, toen de Amerikaan door president Thomas Jefferson werd aangesteld als gezant en de opdracht kreeg om te onderhandelen over de zogeheten Louisiana Purchase, waarbij de Verenigde Staten een enorm stuk land van Frankrijk kocht. Het grondgebied van de nog jonge staat verdubbelde door deze aankoop en opende de weg voor westwaartse expansie.

Na een nieuw gezantschap in Londen werd Monroe in 1811 onder president James Madison minister van Buitenlandse Zaken. Kort hierna brak de Oorlog van 1812 uit. Zo’n dertig jaar na de Onafhankelijkheidsoorlog waren de Verenigde Staten opnieuw in oorlog met het Verenigd Koninkrijk en zijn koloniën. James Madison verklaarde de Britten de oorlog uit onvrede over onder meer de ontvoering van zeelieden die als Amerikaans werden beschouwd en Britse blokkades van Amerikaanse havens. Nadat de Britten in 1814 Washington hadden aangevallen en de stad deels in de as hadden gelegd, deed de president een beroep op James Monroe die hierna tijdelijk ook minister van Oorlog was. En rol die hij glansrijk vervulde.

President

Als presidentskandidaat van de Democratisch-Republikeinse Partij boekte Monroe in december 1816 een enorme overwinning. De voormalige minister versloeg kandidaat Rufus King van de Federalistische Partij met overmacht. Hierbij speelde vooral een rol dat de Federalisten zich in de jaren hiervoor geregeld uitgesproken hadden tegen de Oorlog van 1812. Hoewel deze nieuwe oorlog geen echt duidelijke winnaar had gekend, had het conflict het gevoel van nationale trots in de Verenigde Staten wel enorm versterkt. En met de Federalisten, die zich dus geregeld tegen deze oorlog hadden gekeerd, werd tijdens de presidentsverkiezingen duidelijk afgerekend. Monroe won in vrijwel alle staten. Tijdens zijn campagne werd hij volop gesteund door oud-president Jefferson. Die zei ooit over hem:

Keer zijn ziel binnenste buiten en men zal geen vlekje vinden.

Era of Good Feelings

Onder Monroe brak een nieuwe politieke fase aan. De Oorlog van 1812 had nieuwe gevoelens van nationale eenheid en trots aangewakkerd en aan de partijstrijd kwam tijdelijk een einde. In de nasleep van de oorlog en de dramatisch verlopen presidentsverkiezingen was de Federalistische Partij definitief uiteen gevallen. De kersverse president vond het van groot belang de Amerikanen de eenheid bewaarden. Over de Federalisten zei hij kort na de verkiezingen bijvoorbeeld:

I want to get them back in the great family of the union

Hoewel veel tegenstellingen en spanningen op de achtergrond bleven bestaan, nam de partijpolitiek inderdaad af en schaarden veel Federalisten zich achter de nieuwe president. Dat de regerende Republikeinen veel oude standpunten van de Federalisten hadden overgenomen hielp daarbij. Ook belangrijk voor de relatieve rust was het feit dat een langlopend conflict over slavernij met het zogeheten Missouri-compromis vreedzaam werd beslecht. Om het aantal slavenhoudende en vrije staten in evenwicht te houden werd in 1820 niet alleen Missouri (een slavenstaat) toegelaten tot de Unie, ook Maine trad toe, als vrije staat. Daarnaast werd slavernij ten noorden en westen van Missouri voor eeuwig verboden.

De periode van relatieve rust en eenheid onder James Monroe kwam bekend te staan als de Era of Good Feelings. Tekenend voor deze periode zijn de presidentsverkiezingen van 1820. James Monroe werd toen vrijwel unaniem herkozen.

Florida

Tijdens het presidentschap van James Monroe werd het Adams-Onísverdrag ondertekend in 1819. Dit verdrag, onderhandeld door Monroe’s minister van Buitenlandse Zaken John Quincy Adams, regelde de aankoop van Florida van Spanje door de Verenigde Staten. Ook werd in dit verdrag de grens tussen de Amerikaanse en Spaanse bezittingen in het westen vastgelegd.

Monroe-doctrine

James Monroe wordt vooral herinnerd door de Monroe-doctrine waarmee een nieuw uitgangspunt van de Amerikaanse buitenlandse politiek werd vastgelegd. In een toespraak voor het Congres haalde de president in 1823 fel uit naar Europa. Monroe benadrukte dat zijn land, zolang de Amerikaanse rechten niet in het geding waren, niet van plan was zich te bemoeien met Europese conflicten. Tegelijkertijd eiste hij dat de Europeanen zich niet zouden bemoeien met zaken die op de Amerikaanse continenten speelden. Europese landen moesten de onafhankelijkheid van nieuwe staten in de zogenaamde Nieuwe Wereld erkennen. Europese inmenging in de politieke zaken van Noord- en Zuid-Amerika zou voortaan als een vijandige daad tegen de Verenigde Staten worden beschouwd.

De doctrine kwam niet uit het niets. Nadat Napoleon in 1815 definitief was verslagen, waren de overwinnaars van plan om de situatie van voor de zogeheten napoleontische oorlogen te herstellen. Deze ontwikkeling, die bekend kwam te staan als de Restauratie (Europese mogendheden probeerden de macht van de vorstenhuizen en de aristocratie te restaureren), zette de Amerikanen op scherp. Men wilde koste wat het kost voorkomen dat de Europeanen meer voet aan de grond kregen in de Amerika’s. Een belangrijk fragment uit de rede van Monroe:

It’s a principle in which the rights and interests of the United States are involved, that the American continents, by the free and independent condition which they have assumed and maintain, are henceforth not to be considered as subjects for future colonization by any European powers…

Het begrip Monroe-doctrine werd overigens pas rond 1850 gemeengoed, ongeveer twintig jaar nadat Monroe in 1831 stierf.

Bronnen ▼