James Madison (1751-1836) – Vierde president van de Verenigde Staten

De vierde Amerikaanse president, James Madison, die van 1807 tot 1819 in het Witte Huis zat, is niet de geschiedenisboeken ingegaan als de bekendste of beste Amerikaanse president. Veel mensen hebben nog nooit van zijn naam gehoord, terwijl Madison beschouwd wordt als een van de grondleggers van de Verenigde Staten. Wie was James Madison als persoon en politicus? Hoe zag zijn presidentstermijn eruit op het gebied van binnenlandse en buitenlandse politiek? In dit biografisch artikel lees je de belangrijkste informatie over deze Amerikaanse president.

Qua persoonlijkheid stond James Madison bekend om zijn bedachtzaamheid en gevoel voor nuance. Hij was uitzonderlijk intellectueel, een homo universalis die veelbelezen was en hard werkte. Madison stond niet bekend om zijn welsprekendheid of sociale tact, maar had wel uitgesproken politieke ideeën. Op mensen die hem niet kenden kwam hij over als een teruggetrokken, koele en verlegen persoon.

Jeugd, opvoeding & scholing van James Madison

James Madison kwam ter wereld op 16 maart 1751 in Port Conway in de staat Virginia. Hij zag het levenslicht in het huis van zijn oma van moederskant. Zijn vader was een aanzienlijke landeigenaar uit de aristocratie, James Madison sr., die landgoederen had in Orange County. James’ moeder heette Eleanor Rose Conway (‘Nelly’) en was de dochter van een rijke plantage-eigenaar. James groeide op in Montpelier, in de buurt van de Blue Ridge Mountains, de plek waar hij zijn leven lang zou blijven wonen. Madison nam hier van de familie de lokale plantagekolonie over, een gebied van ruim 10 km² (2600 acres) waar hij ongeveer honderd slaven hield. Na Madisons dood werd de plantage verkocht.

Tot ongeveer zijn zevende kreeg James Madison thuisonderwijs van zijn moeder en grootmoeder en bezocht hij een school die op het landgoed van zijn vader stond. Vanaf 1758 ging Madison naar de Robertson’s School. Tijdens deze periode lag de focus qua onderwijs op de talen Engels, Latijn, Grieks, Frans en Italiaans, en op vakken als geschiedenis, geometrie, rekenen, algebra en geografie. Daarna ging hij van 1769 tot 1771 naar het College of New Jersey, een universiteit die later (vanaf 1896) bekend en beroemd zou worden als Princeton University. Hier verdiepte hij zich in geschiedenis en rechten en kreeg Madison verder onderwijs in een breed scala aan vakken, zoals logica, Latijn, oratorium, aardrijkskunde en filosofie. Op Princeton verdiepte Madison zich in het werk van onder meer Adam Smith, David Hume en Charles Montesquieu. Later verdiepte hij zich ook in de geschriften van onder andere de Britse Verlichtingsfilosoof John Locke en de Italiaanse denker Niccolo Machiavelli, een politiek-filosoof die net als Madison pleitte voor een sterk centraal gezag.

Belangrijk was dat Madison in New Jersey vriendschappen sloot met prominente personen. Deze contacten, specifiek die met William Bradford (later tweede procureur-generaal onder George Washington), benutte hij later tijdens zijn politieke loopbaan. Madison werd in 1771 ziek – vermoedelijk leed hij aan epilepsie -, bleef nog even op Princeton en vertrok in april 1772 terug naar huis.

Bestuurlijke interesse: Madison gaat de politiek in (1776-1809)

Na het afronden van zijn opleiding ging Madison nog niet direct de politiek in. Gedurende de eerste helft van de jaren 1770 nam zijn belangstelling voor politieke kwesties echter toe en besloot Madison dat hij die richting opging. In 1776 werd hij benoemd als afgevaardigde bij de totstandkoming van het Verdrag van Virginia (1776) tijdens het Continental Congress. Hierna was hij jarenlang in de politiek van Virginia actief als volksvertegenwoordiger. Daarna was Madison van 1789 tot 1797 afgevaardigde in het Virginia House of Delegates (Huis van Afgevaardigden).

Tijdens zijn jaren in het Huis van Afgevaardigden schreef Madison samen met de politicus George Mason aan een grondwet voor de staat Virginia. Ook ontmoette hij in deze functie Thomas Jefferson, van 1801-1809 de derde Amerikaanse president, met wie hij goed overweg kon. Madison en Jefferson zouden vrienden voor het leven worden.

In 1786 was James Madison de initiatiefnemer om tot een landelijke grondwet te komen, toen hij opriep om en grondwettelijke commissie in te stellen. Toen het jaar erop, in mei 1787, de grondwettelijke conventie (Constitutional Convention) in Philadelphia bijeenkwam, was Madison degene die het grootste gedeelte van de Amerikaanse grondwet op papier zette. Samen met de politiek denkers John Jay en Alexander Hamilton werkte Madison vanaf 1787 ook aan de zogenoemde Federalist Papers. Dit was een verzameling van 85 politiek-juridische essays die bedoeld waren om de publieke opinie te beïnvloeden, om zo de ratificatie van de nieuwe grondwet te versnellen. Madison schreef hiervan 26 artikelen. Ten slotte speelde hij ook een spilfunctie in de totstandkoming van de Bill of Rights (1791), de eerste tien amendementen op de Amerikaanse grondwet waarin de burgerrechten vervat waren. Madison kan hoe dan ook, vanwege zijn grote politiek-intellectuele input, beschouwd worden als een van de ‘founding fathers’ van de Verenigde Staten. In 1792 richtte hij samen met Jefferson de Democratisch-Republikeinse Partij, die enkele decennia een prominente rol zou spelen.

Op 15 september 1794 stapte de 43-jarige James Madison in het huwelijksbootje met de 26-jarige Dolley Payne Todd (1768-1849). Deze Dolley was een socialistische dame die eerder was getrouwd en weduwe was geworden. Ze was knap om te zien en stijlvol gekleed. Madison en Todd kregen zelf geen kinderen, maar voedden wel samen John Payne Todd (1792-1852) op, Dolley’s zoon uit haar eerdere huwelijk. Dolley Madison was als first lady later zeer geliefd onder de Amerikaanse bevolking.

In mei 1801 benoemde de vierde Amerikaanse president, Thomas Jefferson, Madison tot minister van Buitenlandse Zaken. Madison vervulde dit ambt tot 1809. Rond 1800 ging het nog goed met de Amerikaanse economie, omdat Europese landen in die tijd vrede hadden gesloten. Maar de Napoleontische Oorlogen (1803-1814) en ook het Continentaal Stelsel (1806) dat de internationale handel frustreerde, brachten hier verandering in. Als minister van Buitenlandse Zaken de relaties met zowel Groot-Brittannië als Frankrijk goed houden, bleek onmogelijk.

Hierop besloten Jefferson en Madison te reageren met de Embargo Act (december 1807), waarbij de Verenigde Staten een embargo legden op alle buitenlandse schepen in Amerikaanse havens. Resultaten bleven echter uit: de Britse en Franse economie werden nauwelijks getroffen; de Amerikaanse handel des te meer, maar veel Amerikaanse handelaren wisten de wet ook te omzeilen. Op 1 maart 1809, enkele dagen voordat Jeffersons termijn eindigde, verving hij de Embargo Act voor de Non-Intercourse Act. Maar ook die was ineffectief en leidde tot verhoogde spanningen tussen Amerika, Groot-Brittannië en Frankrijk.

Het presidentschap van James Madison (1809-1817): de hoofdlijnen

Tijdens de presidentverkiezingen van 1808 kwam James Madison, die door de Democratisch-Republikeinse Partij als kandidaat naar voren was geschoven, als winnaar uit de bus. Hij volgde Thomas Jefferson op. George Clinton was namens dezelfde partij de vice-president naast Madison. De nieuwe president versloeg tegenstrever Charles Pinckney, de vertegenwoordiger van de Federalistische Partij, met 122 van de 175 stemmen in het kiescollege.

Opperrechter John Marshall beëdigde Madison op 4 maart 1809 als de vierde Amerikaanse president. Typerend voor Madisons politiek was de verslechterde relatie met Groot-Brittannië en Frankrijk, die in 1812 uitliep op oorlog, en op binnenlands terrein de verslechterde economie als gevolg van de Napoleontische Oorlogen.

Buitenlandse politiek van James Madison

Op 18 juni 1812 verklaarden de Verenigde Staten Groot-Brittannië de oorlog. Ook knoopten de Amerikanen, vanwege de slechte economische situatie, handelscontacten aan met napoleontisch Frankrijk. Een van de doelstellingen van de Verenigde Staten tijdens de Oorlog van 1812 was om Canada, een Britse kolonie, te annexeren. Om uiteenlopende redenen – Canada is enorm groot, de legerleiding maakte fouten en de Frans Canadezen werkten tegen de verwachting in niet met de Amerikanen mee – mislukte dit militaire project. In 1814 trokken Britse troepen Washington binnen en staken ze het Witte Huis in de brand. Madisons vrouw Dolley redde toen, kort voor de brandstichting, een groot schilderij waarop de eerste Amerikaanse president George Washington afgebeeld stond….

Na de Vrede van Gent van 24 december 1814 gingen de Verenigde Staten een isolationistische politiek voeren en trokken ze zich tot ongeveer 1900 terug van het wereldtoneel. Typerend voor dit beleid was de Monroe-doctrine uit 1823, waarin de Amerikanen expliciet aangaven zich niet met Europese politieke en militaire kwesties in te zullen laten.

Binnenlandse politiek van James Madison

Tot 1814 kenmerkte de binnenlandse politiek van James Madison zich door een stroef lopende economie. Na het sluiten van de Vrede van Gent die de Oorlog van 1812 met Frankrijk en Groot-Brittannië beëindigde, trok de Amerikaanse economie flink aan. Opmerkelijk was dat het bericht van de gesloten vrede pas na een paar weken in de Verenigde Staten arriveerde, waardoor er bij New Orleans nog een grote veldslag plaatsvond terwijl het formeel al vrede was. Naast de economische groei in de jaren 1815 tot 1817 nam in de laatste jaren van Madisons presidentschap ook het Amerikaanse nationalisme toe.

Na het presidentschap: Madisons laatste jaren & overlijden

Nadat Madison zich terugtrok uit de politiek, deelde hij in de media niet vaak zijn politieke visie en ideeën. In de jaren 1820 hielp hij zijn vriend Jefferson met het opzetten van de University of Virginia. Vanaf 1826 tot zijn dood in 1836 was Madison, onder meer als tweede rector, nauw bij het reilen en zeilen van deze universiteit betrokken.

In de jaren 1830, toen Madison de leeftijd van 80 passeerde, verslechterde zijn gezondheid flink. Zo was hij in 1831 en 1832 bijna volledig bedlegerig en mentaal in een broze toestand. Madison overleed op 28 juni 1836, hij was 85 jaar, aan hartfalen op zijn landgoed in Montpelier.

Bekijk onze lijst van Amerikaanse presidenten 
Lees ook: Dolley Madison redde in 1814 schilderij uit het Witte Huis
Boek: Founding Fathers. De grondleggers van de Verenigde Staten – Frans Verhagen

Video over het presidentschap van James Madison

Bronnen ▼